Ολοκαύτωμα (συντομευμένη εκδοχή του άρθρου)
Το Ολοκαύτωμα (1933–1945) ήταν η συστηματική, κεντρικά συντονισμένη και σχεδιασμένη δίωξη και δολοφονία έξι εκατομμυρίων Ευρωπαίων Εβραίων από το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς και τους συμμάχους και συνεργάτες του. Το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ ορίζει τα χρόνια του Ολοκαυτώματος ως το χρονικό διάστημα 1933-1945. Το Ολοκαύτωμα ξεκίνησε το 1933, όταν ο Αδόλφος Χίτλερ και το Ναζιστικό Κόμμα κατέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία. Έληξε το 1945, όταν οι Συμμαχικές Δυνάμεις νίκησαν τη ναζιστική Γερμανία στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το Ναζιστικό Κόμμα ήταν ένα αντισημιτικό πολιτικό κίνημα. Όταν οι Ναζί ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της Γερμανίας το 1933, χρησιμοποίησαν τον κρατικό μηχανισμό για να στοχοποιήσουν και να αποκλείσουν τους Εβραίους από τη γερμανική κοινωνία. Μεταξύ άλλων αντισημιτικών μέτρων, το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς θέσπισε ρατσιστικούς νόμους και εφάρμοσε την πολιτική οργανωμένης βίας με στόχο τους Εβραίους της Γερμανίας. Το καθεστώς χρησιμοποίησε αυτά και άλλα μέτρα για να εξαναγκάσει τους Γερμανούς Εβραίους να μεταναστεύσουν.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, οι Ναζί επέκτειναν τις αντισημιτικές τους πολιτικές πέρα από τη Γερμανία, καθώς ακολουθούσαν μια επιθετική εξωτερική πολιτική και επιδίωκαν εδαφική επέκταση. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (1939–1945), η ναζιστική Γερμανία επεξέτεινε περαιτέρω τον έλεγχό της στην Ευρώπη κατακτώντας άλλες χώρες, συνάπτοντας συμμαχίες με άλλες κυβερνήσεις και δημιουργώντας κράτη-μαριονέτες. Μέχρι το 1942, η ναζιστική Γερμανία έλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ευρώπης και τμήματα της Βόρειας Αφρικής.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η επιθετική πολιτική της ναζιστικής ηγεσίας εναντίον των 9 εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης εντατικοποιήθηκε περνώντας από τις απελάσεις και τις διώξεις στις μαζικές δολοφονίες. Κατά τη διάρκεια και μετά τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939, οι γερμανικές αρχές διέπραξαν κτηνωδίες σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Αυτές οι επιθετικές ενέργειες περιελάμβαναν και βιαιοπραγίες κατά του μεγάλου εβραϊκού πληθυσμού. Οι γερμανικές αρχές δημιούργησαν γκέτο για να απομονώσουν και να εξαθλιώσουν οικονομικά τους Εβραίους στην κατεχόμενη Πολωνία. Τα γκέτο ήταν τμήματα πόλεων ή κωμοπόλεων όπου οι Γερμανοί κατακτητές εξανάγκαζαν τους Εβραίους να ζουν συνωστισμένοι και σε άκρως ανθυγιεινές συνθήκες. Η λιμοκτονία, οι ανεξέλεγκτες ασθένειες και η άσκηση αυθαίρετης βίας ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της ζωής στα γκέτο. Στο τέλος, οι γερμανικές αρχές δημιούργησαν γκέτο και σε άλλα μέρη της κατεχόμενης ανατολικής Ευρώπης και στην Ουγγαρία. Εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι πέθαναν στα γκέτο μεταξύ των ετών 1939 και 1945.
Το 1941, οι ηγέτες των Ναζί αποφάσισαν να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιο της μαζικής δολοφονίας των Ευρωπαίων Εβραίων. Το ονόμασαν κατ' ευφημισμόν «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». Αυτή η απόφαση για τη διάπραξη γενοκτονίας υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της γερμανικής επίθεσης κατά της Σοβιετικής Ένωσης τον Ιούνιο του 1941. Στις κατεχόμενες πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της ανατολικής Ευρώπης, οι γερμανικές διμοιρίες προέβησαν σε μαζικές εκτελέσεις ντόπιων Εβραίων σε πρωτοφανή κλίμακα. Σφαγιάστηκαν ολόκληρες εβραϊκές κοινότητες. Εκτός από τις εκτελέσεις, οι γερμανικές διμοιρίες ενίοτε χρησιμοποίησαν ειδικά σχεδιασμένους κινητούς θαλάμους αερίων για την εξόντωση των Εβραίων. Περίπου 2 εκατομμύρια Εβραίοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά δολοφονήθηκαν σε αυτό το αιμοκύλισμα.
Το 1941 και το 1942, η ναζιστική Γερμανία ανέγειρε πέντε κέντρα εξόντωσης στην κατεχόμενη από τη Γερμανία Πολωνία: Κέλμνο, Μπέλζεκ, Σόμπιμπορ, Τρεμπλίνκα και Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Οι γερμανικές αρχές, με τη βοήθεια των συμμάχων και των συνεργατών τους, μετέφεραν Εβραίους από όλη την Ευρώπη σε αυτά τα κέντρα εξόντωσης. Ένα μικρό ποσοστό αυτών επιλέχθηκε για καταναγκαστική εργασία, ωστόσο η συντριπτική πλειοψηφία δολοφονήθηκε σχεδόν αμέσως σε θαλάμους αερίων ή φορτηγά-θαλάμους αερίων. Περίπου 2,7 εκατομμύρια Εβραίοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά δολοφονήθηκαν σε αυτά τα πέντε κέντρα εξόντωσης.
Οι υπεύθυνοι για την υλοποίηση του Ολοκαυτώματος και της «Τελικής Λύσης» ήταν πολλοί. Ως ηγέτης, στο υψηλότερο επίπεδο, ο Αδόλφος Χίτλερ ενέπνευσε, διέταξε, ενέκρινε και υποστήριξε τη γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης. Ωστόσο, ο Χίτλερ δεν έδρασε μόνος του. Ήγέτες των Ναζί συντόνισαν, σχεδίασαν και υλοποίησαν το Ολοκαύτωμα. Έδωσαν εντολή σε πολλά γερμανικά ιδρύματα, οργανώσεις και μεμονωμένα άτομα να καταδιώξουν τους Εβραίους, να διεξάγουν πόλεμο και να προβούν σε μαζικές δολοφονίες. Η ναζιστική Γερμανία βασίστηκε επίσης στη βοήθεια των συμμάχων της στις χώρες του Άξονα, καθώς και σε συνεργάτες της στα κατεχόμενα εδάφη. Χωρίς τη συμμετοχή εκατομμυρίων Ευρωπαίων (τόσο Γερμανών όσο και άλλων), το Ολοκαύτωμα δε θα ήταν δυνατό.
Το Ολοκαύτωμα αναφέρεται συγκεκριμένα στη συστηματική, κεντρικά συντονισμένη δίωξη και δολοφονία έξι εκατομμυρίων Εβραίων μεταξύ των ετών 1933 και 1945. Ωστόσο, υπήρχαν και εκατομμύρια άλλα θύματα των ναζιστικών διώξεων και δολοφονιών κατά την ίδια περίοδο. Εκτός από τους Εβραίους, οι Ναζί καταδίωξαν και άλλες ομάδες που θεωρούσαν απειλή για τον γερμανικό λαό. Οι ομάδες αυτές περιελάμβαναν: πολιτικούς αντιπάλους, μάρτυρες του Ιεχωβά, άνδρες που κατηγορήθηκαν για ομοφυλοφιλία, τους λεγόμενους αντικοινωνικούς, άτομα που κατηγορήθηκαν ότι ήταν κατ' επάγγελμα ή κατ' εξακολούθηση εγκληματίες, Αφρογερμανούς, άτομα με αναπηρία και Ρομά (Τσιγγάνους). Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το ναζιστικό καθεστώς προχώρησε στη μαζική δολοφονία όσων θεωρούσε φυλετικούς, πολιτικούς ή ιδεολογικούς εχθρούς. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν άτομα με αναπηρίες, Ρομά, Πολωνοί (κυρίως η πολωνική διανόηση και ελίτ), Σοβιετικοί αξιωματούχοι και Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου.
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα έληξαν στην Ευρώπη τον Μάιο του 1945, όταν οι Συμμαχικές Δυνάμεις νίκησαν τη ναζιστική Γερμανία.
Παρά τις προσπάθειες του ναζιστικού γερμανικού καθεστώτος να δολοφονήσει όλους τους Ευρωπαίους Εβραίους, κάποιοι επέζησαν του Ολοκαυτώματος. Καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις προέλαυναν στην Ευρώπη με μια σειρά επιθέσεων, απελευθέρωναν τους Εβραίους από τον έλεγχο των Ναζί. Η επιβίωσή τους κατέστη δυνατή μόνο χάρη σε συγκυρίες, ατομικές επιλογές, βοήθεια από άλλους (τόσο Εβραίους όσο και μη Εβραίους) και καθαρή τύχη.
Μετά τον πόλεμο, πολλοί επιζώντες του Ολοκαυτώματος συνέχισαν να αντιμετωπίζουν απειλές βίαιου αντισημιτισμού και εκτοπισμού καθώς προσπαθούσαν να χτίσουν μια νέα ζωή. Όσοι δεν μπόρεσαν ή δεν επέλεξαν να επιστρέψουν στον τόπο διαμονής τους πριν τον πόλεμο, συχνά κατέληξαν να ζουν σε στρατόπεδα εκτοπισμένων. Εκεί, πολλοί έπρεπε να περιμένουν χρόνια μέχρι να έχουν τη δυνατότητα να μεταναστεύσουν και να αρχίσουν να ξαναχτίζουν τη ζωή τους.