Η εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας
Πολλοί Εβραίοι στα γκέτο της ανατολικής Ευρώπης προσπάθησαν να προβάλουν αντίσταση κατά των Γερμανών και να οπλιστούν με λαθραία και αυτοσχέδια όπλα. Από το 1941 έως το 1943, σχηματίστηκαν παράνομα κινήματα αντίστασης σε περίπου 100 εβραϊκές ομάδες. Η πλέον γνωστή προσπάθεια Εβραίων να προβάλουν ένοπλη αντίσταση στους Γερμανούς εκδηλώθηκε στο γκέτο της Βαρσοβίας.
Το καλοκαίρι του 1942, περίπου 300.000 Εβραίοι εκτοπίστηκαν από τη Βαρσοβία στην Τρεμπλίνκα. Όταν οι μαρτυρίες για μαζικές δολοφονίες στο κέντρο εξόντωσης έφτασαν στο γκέτο της Βαρσοβίας, μια ομάδα επιζησάντων που αποτελείτο κυρίως από νεαρά άτομα δημιούργησε μια οργάνωση που ονομαζόταν Z.O.B. (από τα αρχικά των πολωνικών λέξεων Zydowska Organizacja Bojowa, που σημαίνει Εβραϊκή Οργάνωση Μαχητών). Η Z.O.B., υπό την ηγεσία του 23χρονου Mordecai Anielewicz, εξέδωσε διακήρυξη με την οποία καλούσε τον εβραϊκό λαό να αντισταθεί αρνούμενος να μεταβεί στα σιδηροδρομικά βαγόνια. Τον Ιανουάριο του 1943, οι μαχητές του γκέτο της Βαρσοβίας άνοιξαν πυρ εναντίον Γερμανών στρατιωτών ενώ αυτοί προσπαθούσαν να συλλάβουν κι άλλους κατοίκους του γκέτο για να τους εκτοπίσουν. Οι μαχητές χρησιμοποιούσαν ένα μικρό απόθεμα όπλων που είχαν φέρει κρυφά στο γκέτο. Μετά από μερικές ημέρες τα στρατεύματα υποχώρησαν. Αυτή η μικρή νίκη ενέπνευσε τους μαχητές του γκέτο να προετοιμαστούν για μελλοντικές αντιστασιακές ενέργειες.
Στις 19 Απριλίου 1943 γερμανικά στρατεύματα και η αστυνομία μπήκαν στο γκέτο, για να εκτοπίσουν τους εναπομείναντες κατοίκους του, σηματοδοτώντας την έναρξη της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας. Επτακόσιοι πενήντα μαχητές συγκρούστηκαν με τους βαριά οπλισμένους και άριστα εκπαιδευμένους Γερμανούς. Οι μαχητές του γκέτο κατόρθωσαν να αντέξουν σχεδόν ένα μήνα, στις 16 Μαΐου όμως η εξέγερση έληξε. Σταδιακά οι Γερμανοί είχαν καταφέρει να καταβάλουν κάθε αντίσταση. Από τους συλληφθέντες Εβραίους που ξεπερνούσαν τις 56.000, περίπου 7.000 εκτελέστηκαν, ενώ οι υπόλοιποι εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα.
Βασικές ημερομηνίες
28 ΙΟΥΛΙΟΥ 1942
ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ ΕΒΡΑΙΚΗ ΕΝΟΠΛΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Εν μέσω του πρώτου κύματος εκτοπισμών από το γκέτο της Βαρσοβίας προς το στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα, ιδρύεται η Εβραϊκή Οργάνωση Μαχητών (Zydowska Organizacja Bojowa/ZOB). Στις 22 Ιουλίου 1942, οι Γερμανοί ξεκίνησαν μαζικούς εκτοπισμούς που στην κυριολεξία συνεχίστηκαν αδιάκοποι έως τις 12 Σεπτεμβρίου 1942. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου εκτοπίστηκαν από το γκέτο ή δολοφονήθηκαν περισσότεροι από 250.000 Εβραίοι. Η ZOB, που σχηματίστηκε από άτομα εβραϊκών οργανώσεων νεολαίας, κάλεσε τους Εβραίους του γκέτο να αντισταθούν στους εκτοπισμούς. Μαρτυρίες για τις σφαγές των Εβραίων από τα τάγματα θανάτου και στα στρατόπεδα εξόντωσης είχαν ήδη φτάσει στο γκέτο. Η ZOB, ωστόσο, δεν ήταν ακόμα έτοιμη να οργανώσει εξέγερση. Όταν οι εκτοπισμοί τελείωσαν το Σεπτέμβριο, η ZOB διευρύνθηκε και πλέον περιλάμβανε άτομα από παράνομες πολιτικές οργανώσεις, ενώ απέκτησε επαφές με τις πολωνικές αντιστασιακές δυνάμεις που τους παρείχαν εκπαίδευση, εξοπλισμό και εκρηκτικά. Ο Mordecai Anielewicz διορίστηκε διοικητής.
18-21 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1943
ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΣΥΝΑΝΤΟΥΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Οι Γερμανοί άρχισαν ξανά τους εκτοπισμούς από το γκέτο της Βαρσοβίας. Αυτή τη φορά όμως συνάντησαν αντίσταση από την ZOB (την Εβραϊκή Οργάνωση Μαχητών, Zydowska Organizacja Bojowa). Οι συλλήψεις νωρίς το πρωί βρήκαν την οργάνωση ZOB απροετοίμαστη, έτσι μεμονωμένα άτομα κατέβηκαν στους δρόμους για να αντισταθούν στους Γερμανούς. Άλλοι Εβραίοι στο γκέτο υποχώρησαν σε κρυψώνες που είχαν ήδη προετοιμάσει. Οι Γερμανοί εξεπλάγησαν από την αντίσταση, καθώς περίμεναν ότι οι εκτοπισμοί θα πραγματοποιούνταν ομαλά. Σε αντίποινα στις 21 Ιανουαρίου σφάγιασαν 1.000 Εβραίους στην κεντρική πλατεία, ωστόσο ανέστειλαν τους εκτοπισμούς. Οι Γερμανοί κατόρθωσαν να εκτοπίσουν ή να δολοφονήσουν 5.000-6.500 Εβραίους. Ενθαρρυμένοι από τα αποτελέσματα των αντιστασιακών ενεργειών, οι Εβραίοι του γκέτο σχεδιάζουν και προετοιμάζονται για μια γενικευμένη εξέγερση. Η ένοπλη οργάνωση ενοποιείται, καταστρώνονται στρατηγικές, χτίζονται υπόγεια καταφύγια και τούνελ και κατασκευάζονται περάσματα από στέγη σε στέγη. Οι Εβραίοι του γκέτο της Βαρσοβίας προετοιμάζονται για μάχη μέχρις εσχάτων.
16 ΜΑΙΟΥ 1943
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΓΚΕΤΟ, ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ
Μετά από ένα μήνα συγκρούσεων, οι Γερμανοί ανατίναξαν τη Μεγάλη Συναγωγή στη Βαρσοβία, γεγονός που σηματοδότησε το τέλος της εξέγερσης και την καταστροφή του γκέτο. Στις 19 Απριλίου 1943, οι Γερμανοί υπό τον στρατηγό των SS Juergen Stroop, άρχισαν την τελική καταστροφή του γκέτο και τον εκτοπισμό των εναπομεινάντων Εβραίων. Ο πληθυσμός του γκέτο, ωστόσο, δεν εμφανίστηκε για εκτοπισμό. Αντίθετα, οι ένοπλες οργανώσεις του γκέτο είχαν ταμπουρωθεί σε κτίρια και καταφύγια, έτοιμες να αντισταθούν στους Γερμανούς. Μετά από τρεις ημέρες, οι γερμανικές δυνάμεις άρχισαν να πυρπολούν το γκέτο, το ένα κτίριο μετά το άλλο, για να αναγκάσουν τους Εβραίους να εγκαταλείψουν τις κρυψώνες τους. Η αντίσταση συνεχίζεται επί εβδομάδες καθώς οι Γερμανοί μετατρέπουν το γκέτο σε σωρό ερειπίων. Μολονότι μετά τους εκτοπισμούς του Ιανουαρίου του 1943 στο γκέτο είχαν απομείνει μόλις 50.000 Εβραίοι περίπου, ο στρατηγός Stroop αναφέρει ότι μετά την καταστροφή του γκέτο συνελήφθησαν 56.065 Εβραίοι. Από αυτούς 7.000 εκτοπίστηκαν στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα, ενώ οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και στο στρατόπεδο εξόντωσης Μαϊντάνεκ. Μερικοί από τους αντιστασιακούς κατόρθωσαν να δραπετεύσουν από το γκέτο και να ενταχθούν σε ομάδες παρτιζάνων στα δάση γύρω από τη Βαρσοβία.