Dachau toplama kampından Wolfratshausen’e doğru ölüm yürüyüşüne çıkarılan ve bir köyün içinden geçirilerek güneye götürülen mahkûmların bir Alman sivil tarafından gizlice çekilmiş fotoğrafı. Almanya, 26–30 Nisan 1945 arası.
Ocak 1945'te, Üçüncü Reich (İmparatorluk) askerî bir yenilginin eşiğindeydi. Müttefik Kuvvetler Nazi kamplarına yaklaştığında, SS yönetimi toplama kampında kalanları ölüm yürüyüşüne çıkardı. Kısmen amaçları toplama kamplarındaki çok sayıda esirin Müttefikler’in ellerine geçmesini önlemekti. “Ölüm yürüyüşü” terimi, muhtemelen kamplardaki esirler tarafından bulundu. Kamplardaki esirlerin sert gözetim ve zor koşullar altında uzun mesafeleri zorla yürütülmesi anlamına gelmekteydi. Ölüm yürüyüşleri sırasında, SS subaylara esirlere kötü muamele etti ve birçoğunu öldürdü. En büyük ölüm yürüyüşleri Auschwitz ve Stutthof'tan başlatıldı.
Fritzie’nin babası Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti. Ama bütün ailesini getiremeden savaş patlak verdi. Fritzie’nin annesi okyanus yolculuğu sırasında saldırı olabileceğinden korkuyordu. Annesi ve iki erkek kardeşiyle birlikte Fritzie sonunda Auschwitz’e gönderildi. Annesi ve kardeşleri öldü. Fritzie yaşından daha büyükmüş numarası yaparak ve çok çalışarak sağ kalmayı başardı. Auschwitz’ten yapılan ölüm yürüyüşünde daha sonra özgürlüğe kavuşacağı ormana kaçtı.
Almanya, Belçika’yı Mayıs 1940’da işgâl etti. Almanların annesini, kız ve erkek kardeşini tutuklamasının ardından, Lilly saklanmaya başladı. Arkadaşlarının ve ailesinin yardımıyla Lilly, iki yıl boyunca Yahudi kimliğini gizledi. Ancak Lilly, 1944’te bazı Belçikalılar tarafından ele verdiği için Mechelen kampı yoluyla Auschwitz-Birkenau’ya gönderildi. Auschwitz’den başlayan ölüm yürüyüşünden sonra Lilly, İngiliz kuvvetler tarafından Bergen-Belsen’de serbest bırakıldı.
Almanlar 1941’de Riga’yı işgal etti ve Yahudileri bir gettoya hapsetti. 1941’in sonlarına doğru gettodaki yaklaşık 28.000 Yahudi, Rumbula ormanında katledildi. Steven ve erkek kardeşi, sağlam vücutluların toplandığı küçük bir gettoya gönderildi. 1943’te Steven, Kaiserwald kampına sürüldü ve yakınlardaki bir çalışma kampına gönderildi. 1944’te Stutthof’a sevk edildi ve bir tersane şirketinde çalıştırıldı. 1945’te Steven ve erkek kardeşi, bir ölüm yürüyüşünden sağ kurtuldu ve Sovyet güçleri tarafından özgürlüklerine kavuşturuldu.
1933’te Hitler’in ve Nazi Partisinin iktidara gelişinden hemen sonra Thomas'ın Yahudi anne ve babası Almanya’dan Çekoslovakya’ya taşındı. Thomas'ın babası Almanya’da bankacı olarak çalışmıştı. Daha sonra Slovak kasabası Lubochna’da küçük bir otel satın aldı. Babasının Almanya’daki birçok arkadaşı, Nazi hükümetinin adaletsiz siyasetinden kaçmak için Çekoslovakya’ya gelerek otelde kaldı.
1933–39: Hitler taraftarı olan Slovak askerler, 1938’in sonlarında otelimize el koydu. Yakınlardaki bir şehir olan Zilina’ya kaçtık ve ben beş yaşıma gelinceye kadar orada yaşadık. Sonra babam bizi sınırdan geçirerek Polonya’ya götürdü. 1 Eylül 1939’da bizi İngiltere’ye götürecek bir gemiye gitmek üzere bir trene bindik. Ancak Alman ordusu o gün Polonya’yı işgal etti ve trenimiz bombalandı. Diğer mültecilere katılarak kuzeye, Kielce’e yürüdük.
1940–45: Kielce’de bir gettoya, ardından da bir çalışma kampına yerleştirildik. 1944’te annemle ve babamla birlikte Auschwitz’e sürüldüm. 1945 Ocak ayına gelmiştik ve ilerleyen Sovyet ordusu, Almanları burayı boşaltmaya zorluyordu. Çocuklar önde, yürütülmeye başlandık. Birinci gün 10 saat yürüdük. Yorucuydu. Geride kalmaya başlamıştık. Geride kalanlar vuruluyordu. Ben ve iki erkek çocuk, yürürken dinlenmek için bir yol bulduk: sıranın önüne koşuyorduk. Sonra sıranın arkası bize ulaşana kadar yavaşça yürüyor ya da duruyorduk. Sonra tekrar öne koşuyorduk.
Thomas, üç gün süren ölüm yürüyüşünde hayatta kalan üç çocuktan biriydi. Sachsenhausen’e sürüldü ve Nisan 1945’te Sovyet birliklerin gelişiyle özgürlüğe kavuştu.
Pinchas, Polonya’nın orta güney bölgesindeki Miechow kasabasında yaşayan büyük bir ailede doğdu. Babası makine ustası ve çilingirdi. Pinchas uzun günler boyunca ders çalışıyor, Yahudi okulunda İbranice öğreniyor ve devlet okulunda normal derslere giriyordu. Siyonist gençlik örgütü Ha Shomer ha-Tsa'ir üyesiydi ve bir Yahudi futbol takımında sol kanatta oynuyordu.
1933–39: On üç yaşımda okulu bitirdim ve bir müteahhidin yanında makine çırağı ve demirci olarak çalışmaya başladım. Alman ordusu 1939’da Polonya’yı işgal ettiğinde annem ve babam, ağabeyim Herschel ile benim Polonya’nın Sovyet işgalindeki bölgesine kaçmamıza karar verdi. Yürüyerek gidiyorduk ve Miechow’un yaklaşık 240 km. doğusunda arkamızdan bize yetişen motorlu Alman birliğine karşı yapabileceğimiz hiçbir şey yoktu. Eve dönmekten başka hiçbir çaremiz yoktu.
1940–44: Miechow’da ve daha sonra Krakow hava üslerinde Almanların araçlarını tamir ediyordum. Temmuz 1943’te Krakow'un Plaszow banliyösüne sürüldüm. Naziler burada çok eski bir Yahudi mezarlığının üzerine bir çalışma kampı kurmuşlardı. Burada babamla birlikte makine ustası ve demirci olarak çalıştım. Her gün SS muhafızlarınca vurulan ya da köpeklerce parçalanarak öldürülen Yahudileri görüyordum. Kamp komutanı Goeth, her zaman yanında iki iri köpekle dolaşırdı. Tek dediği şuydu: "Yakala birini!" Son dakikamın yaklaşmakta olup olmadığını asla bilemiyordum.
Pinchas 1945’in başlarında Auschwitz’e sürüldü. İki haftalık ölüm yürüyüşünden sonra hayatta kalan birkaç kişiden biri olarak Nisan ayında Dachau kampı yakınlarında özgürlüğüne kavuşturuldu. 1948'de Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.
Lilly'nin Yahudi annesi ve babası, o doğduktan önce boşanmıştı. Yağmurluk üreten küçük bir atölye işletmek üzere Brüksel’e taşınan annesi, üç çocuğuna tek başına bakamıyordu. En küçük çocuk olan Lilly Anvers’de kaldı ve Anvers'in elmas bölgesinin merkezine yakın bir Yahudi mahallesinde büyükbabası ve büyükannesi tarafından büyütüldü.
1933–39: Büyükbabam kunduracıydı ve oturduğumuz dairede çalışıyordu. Müşteriler ayak ölçüsü aldırmak için evimize geliyordu. Fakir olduğumuz için özel bir Yahudi okulu yerine devlet okuluna gitmek zorundaydım. Büyükannem 1939’da öldüğünde annemle birlikte yaşamak üzere Brüksel’e gittim. Okuldan sonra atölyede yağmurlukları toplamasına yardım ediyordum. 10 Mayıs 1940’ta Almanya Batı’ya saldırdı. 17 Mayıs 1940 Cuma günü Alman ordusu Brüksel’e girdi.
1940–44: 1944’te Auschwitz’e sürüldüm. Kamp mutfağında çalıştığım için şanslıydım. Açlıktan ölmek üzere olan bir grup Macar Yahudisi kadın ve çocuk gelmişti. Ertesi gün öldürüleceklerdi. O yüzden o gece onlara yemek verilmedi. Barakalarına gizlice patates götürmeye karar verdim. Karanlıkta yiyecekleri taşırken bir karışıklık başladı. Aniden ışıklar yandı. Baraka şefi içeri girdi. "Seni ihbar edebilirdim! Seni vurabilirlerdi!" diye bana bağırdı. Sonra sessizce, "Barakana geri git " dedi. Ertesi gün Macarlar gaz verilerek öldürüldü.
Lilly, Bergen–Belsen kampına yapılan zorunlu yürüyüşten sağ olarak kurtuldu ve 15 Nisan 1945’te özgürlüğe kavuşturuldu. Brüksel’e döndü ve 1946’da Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.
Amerikan askerî yetkililerin emri üzerine, Buchenwald toplama kampından ölüm yürüyüşüne çıkarılanların mezarlarını kazan Nammeringli Alman siviller. Mayıs 1945, Almanya.
Savaşın sonuna doğru Almanya’nın askerî gücü çökerken, Müttefik orduları Nazi toplama kamplarını kuşatıyordu. Sovyetler doğudan, İngiliz, Fransız ve Amerikalılar batıdan yaklaşıyordu. Almanlar çılgın bir şekilde cepheye yakın yerlerdeki kamplardan mahkûmları çıkarıyor ve çalıştırmak üzere Almanya içlerindeki kamplara götürüyorlardı. Mahkûmlar önce trenle, ardından "ölüm yürüyüşleri" adıyla bilinen yöntemle yaya olarak götürüldüler.
Mahkûmlar şiddetli soğukta, az yiyecekle ya da yiyecek ve su olmadan, dinlenmeden, zorla uzun mesafelere yürütüldü. Geride kalanlar vurularak öldürüldü. En büyük ölüm yürüyüşleri Sovyet ordusunun Polonya’yı özgürlüğüne kavuşturmaya başladığı dönemde, 1944–1945 kışında olmuştu. Sovyetlerin Auschwitz’e varmasından dokuz gün önce, Almanlar on binlere mahkûmu kamptan çıkararak, elli kilometre kadar uzakta bir şehir olan Wodzislaw’a doğru yürüyüşe geçirdiler, buradan yük trenleriyle başka kamplara götürdüler. Mahkûmların dörtte biri yolda öldü.
Naziler çoğu zaman kalabalık mahkûm gruplarını yürüyüşten önce, yürüyüş sırasında veya yürüyüşten sonra öldürüyorlardı. Bir yürüyüş sırasında, 6.000’i kadın, 7.000 Yahudi mahkum, kuzeyde Baltık Denizi ile sınırlanan Danzig bölgesinde bulunan kamplardan çıkarıldı. On gün süren yürüyüşte 700’ü öldürüldü. Deniz kıyısında biten yürüyüş sonunda sağ kalanlar ise denize sürülerek vuruldu.
Önemli Tarihler
18 OCAK 1945 AUSCHWITZ KAMP SİSTEMİNDEN ÖLÜM YÜRÜYÜŞLERİ BAŞLADI SS birlikleri Auschwitz’i ve uydu kamplarını boşaltmaya başladı. Yaklaşık 60.000 mahkûm Auschwitz kampından ölüm yürüyüşlerine çıkarıldı. Ölüm yürüyüşü başlamadan önceki günlerde binlerce mahkûm öldürüldü. Çoğu Yahudi olan on binlerce mahkûm Yukarı Silezya’nın batı tarafındaki Wodzislaw şehrine doğru yürütüldü. SS subayları arkada kalan ya da devam edemeyenleri vuruyordu. Auschwitz’ten başlayan ölüm yürüyüşleri sırasında 15.000’den fazla insan öldü. Wodzislaw’da mahkûmlar ısıtması olmayan yük trenlerine doldurularak, Almanya’daki toplama kamplarına, özellikle de Flossenbuerg, Sachsenhausen, Gross-Rosen, Buchenwald, Dachau ve Mauthausen’e gönderildi. 27 Ocak 1945’te, Sovyet ordusu Auschwitz’e girdi ve kalan az sayıda mahkûmu özgürlüğe kavuşturdu.
25 OCAK 1945 STUTTHOF TOPLAMA KAMPININ BOŞALTILMASI VE ÖLÜM YÜRÜYÜŞÜ Büyük çoğunluğu Yahudi olan yaklaşık 50.000 mahkûmun tahliyesi kuzey Polonya’daki Stutthof kamp sisteminden başladı. Stutthof alt kamplarından gelen yaklaşık 5.000 mahkûm, Baltık Denizi kıyısına yürütüldü, zorla suya sokularak makine tüfeklerle tarandı. Diğer mahkûmlar Almanya’nın doğusundaki Lauenburg’e ölüm yürüyüşüne çıkarıldı ve orada ilerlemekte olan Sovyet güçleriyle karşılaştı. Almanlar mahkûmları Stutthof’a geri gitmeye zorladı. Şiddetli kış koşullarında yürüyen ve SS subaylarının acımasız zulmüne maruz kalan binlerce insan ölüm yürüyüşü sırasında öldü. 1945 Nisan’ının sonunda, Stutthof Sovyet güçleri tarafından tamamen kuşatıldığından, sağ kalan mahkûmlar deniz yoluyla Stutthof’tan çıkarıldı. Yine yüzlerce mahkûm denize sürülerek vuruldu. 25.000’den fazla mahkûm, her iki kişiden biri, Stutthof’tan yapılan tahliye sırasında öldü. 9 Mayıs 1945’te Sovyet güçleri Stutthof’a girdi.
7 NİSAN 1945 BUCHENWALD TOPLAMA KAMPINDAN BAŞLAYAN ÖLÜM YÜRÜYÜŞÜ Amerikan güçleri yaklaşırken, Naziler Buchenwald ve alt toplama kamplarında bulunan mahkûmların toplu tahliyesine başladı. Yaklaşık 30.000 mahkûm ilerleyen Amerikan güçlerinden uzağa ölüm yürüyüşüne çıkarıldı. Bu mahkûmların üçte biri yürüyüş sırasında öldü. 11 Nisan 1945’te, sağ kalan mahkûmlar Amerikan güçlerinin kampa girdiği gün kampın kontrolünü ele geçirdi.
26 NİSAN 1945 DACHAU TOPLAMA KAMPINDAN BAŞLAYAN ÖLÜM YÜRÜYÜŞÜ Dachau kampının özgürlüğe kavuşturulmasından sadece üç gün önce, SS 7.000 mahkûmu Dachau’dan güneye, Tegernsee’ye ölüm yürüyüşüne çıkardı. Altı günlük ölüm yürüyüşü sırasında geride kalan ya da devam edemeyenler vuruldu. Birçoğu çevre koşullarından, açılıktan ya da aşırı yorgunluktan öldü. Amerikan güçleri Dachau toplama kampını 29 Nisan 1945’te azat etti. 1945 Mayıs başlarında Amerikan birlikleri Tegernsee’ye ölüm yürüyüşüne çıkarılan mahkûmlardan sağ kalanları kurtardı.
We would like to thank Crown Family Philanthropies, Abe and Ida Cooper Foundation, the Claims Conference, EVZ, and BMF for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia.
View the list of all donors.
