Mauthausen’den sağ kurtulanlar kampın ana kapısından giren Amerikan askerlerine tezahürat yapıyor. Bu fotoğraf, kampın azat edilmesinden birkaç gün sonra çekilmiştir. Mauthausen, Avusturya, 9 Mayıs 1945.
Buchenwald toplama kampının girişi önünde kamptaki direniş örgütü üyeleri Amerikan askerleriyle bir araya geliyor. Buchenwald, Almanya, 11 Nisan 1945 sonrası.
1939'da Gerda'nın kardeşi zorunlu çalıştırılmak üzere sürgüne gönderildi. Haziran 1942'de Gerda'nın ailesi Bielsko gettosundan sürgün edildi. Ebeveynleri Auschwitz'e götürülürken, savaş zamanında giyim fabrikalarında çalıştırılmak için Gerda Gross-Rosen kamp sistemine gönderildi. Gerda sağ kalmasına yardımcı olacağı için ayaklarında babasının ısrarla giymesini istediği botlarıyla, ölüm yürüyüşünden sonra serbest bırakıldı.
Bella, Sosnowiec’te yaşayan bir Yahudi ailenin dört çocuğundan en büyüğüydü. Babasının triko fabrikası vardı. Almanlar 1939’da Polonya’yı işgal ettikten sonra fabrikaya el koydu. Ailenin mobilyaları bir Alman kadına verildi. Bella 1941’de Sosnowiec gettosunda bir fabrikada çalıştırıldı. 1942 yılının sonunda aile Bedzin gettosuna sürüldü. Bella 1943’te Gross-Rosen’in alt kamplarından biri olan Graeben’e, 1944’te de Bergen–Belsen’e sürüldü. Nisan 1945’te özgürlüğe kavuşturuldu.
Thomas’ın ailesi 1938’de Zilina’ya geldi. Slovak Hlinka Muhafızları Yahudilere karşı tacizlerini artırdığı için aile, Zilinka’dan ayrılmaya karar verdi. Thomas ve ailesi en sonunda Polonya’ya girdi. Ne var ki Eylül 1939’daki Alman işgali, İngiltere’ye gitmek için ülkeden çıkmalarını engelledi. Aile, Nisan 1941’de bir gettonun kurulduğu Kielce’de kaldı. Ağustos 1942’de Kielce gettosu tasfiye edildiğinde Thomas ve ailesi aynı ay meydana gelen Treblinka sürgünlerinden kurtulmayı başardı. Onun yerine zorunlu çalışma kampına gönderildiler. Ağustos 1944’te Thomas, ailesiyle birlikte Auschwitz’e gönderildi. Ocak 1945’te Sovyet birlikleri yaklaşırken Thomas ve diğer mahkûmlar, Auschwitz’den ölüm yürüyüşüne çıkarıldı. Thomas, Almanya'daki Sachsenhausen kampına gönderildi. Nisan 1945’te Sovyetlerin Sachsenhausen kampını azat etmesinin ardından Thomas, yetimhaneye yerleştirildi. Akrabaları onu buldu ve Göttingen’de annesiyle yeniden bir araya geldi. 1951'de Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.
Irene sanayi şehri Mannheim’de yaşayan Yahudi bir ailenin iki çocuğundan küçüğüydü. I. Dünya Savaşı’nda Alman ordusunda savaşmış bir gazi olan babası iç dekoratördü. Annesi ev kadınıydı. Naziler 1933’te iktidara geldiğinde, Irene'in ağabeyi Berthold devlet okluna gidiyordu. Üç yaşındaki Irene annesiyle birlikte evdeydi.
1933–39: Yahudi bayramlarını teyzemler ve amcamlarla birlikte kutlamak gerçekten çok güzeldi. En sevdiğim yerlerden biri hayvanat bahçesiydi. Özellikle maymunları seviyordum. Naziler Yahudi çocukların devlet okullarına gitmesini yasakladığında, bir Yahudi okuluna gitmeye başladım. "Babasının kızıydım". Babam beni okuldan eve bisikletiyle getirirdi. Naziler okulumuzu yaktıktan sonra ağabeyim, güvende olmak için İngiltere’ye gitti. Ben onunla gidemeyecek kadar küçüktüm.
1940–44: 1940’ta, ben on yaşındayken, ailemiz Fransa’nın güneyinde korkunç kamplar olan Gurs’e ve ardından Rivesaltes’e gönderildi. Yiyecekler berbattı. Yahudi Çocukları Yardım Kurumu beni alarak, başka 13 Yahudi kızla birlikte bir Katolik rahibe manastırına yerleştirdi. Irene Fanchet olmuştum ve Rahibe Theresa’ya bağlı eğitim alıyordum. Bir gün, SS saklanan Alman Yahudisi çocukları aramak için manastırımıza geldi. Akıcı Fransızcası olan kızlardan biri hepimiz adına konuştu. İşe yaramıştı. Almanlar gittikten sonra yine güvendeydik.
On üç yaşındaki Irene Müttefik birlikler tarafından Temmuz 1944’te özgürlüğe kavuşturuldu. Fransa’daki çeşitli yetimhanelerine gönderildikten sonra 1947’de ABD’ye göç etti.
Marta, Slovakya’nın Kosice şehrinde yaşayan Macarca konuşan bir Yahudi anne babanın iki kızından küçüğüydü. Marta bir Yahudi ilkokuluna gidiyordu. Babası küçük bir bakkal işletiyordu.
1933–39: İlkokulu bitirdikten sonra ortaokula başladım. Okulda eğitim dili Slovakçaydı ve Macar birliklerinin Güney Slovakya’ya girdiği Kasım 1938’e kadar Yahudiler aleyhine herhangi bir ayrımcılık yapılmamıştı. Almanya’nın desteğiyle Kosice Macaristan’a dâhil oldu ve şehre Kassa adı verildi. Yeni Macar yöneticilerimiz, Yahudi karşıtı yasalar getirdikten sonra babam dükkânını bırakmak zorunda bırakıldı.
1940–44: Ailemiz geçim sıkıntısı çekiyordu. Babam bize bakabilmek için Macar yasalarını ihlal ederek bakkallık işini devam ettirdi. 1944 başlarında, sonunda yakalanarak tutuklandı. Almanların Macaristan’ı işgalinden bir ay sonra annem ve ben yakınlardaki bir tuğla fabrikasında toplanmaya zorlandık. Mayıs 1944’te Kosice’deki çoğu Yahudiyle birlikte Auschwitz’e sürüldük. Auschwitz’e vardığımızda annem gaz odalarına gönderildi. Ben ise köle olarak çalıştırılmak üzere seçildim.
Marta, Dachau’nun Muehldorf alt kampına gönderildikten sonra ABD birlikleri tarafından 1 Mayıs 1945’te Tutzing’de özgürlüğe kavuşturuldu ve hemen eve döndü. 1968 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.
Sovyet Kuvvetleri, Nisan 1945'te Sachsenhausen toplama kampına girdi. Bu kampta, Sovyet askerleri ölmüş bir esirin, bir Yehova Şahidi'nin, üzerinde Eski ve Yeni Ahit'in bu Almanca baskılarını buldu. İncil, esirin sağ kalan aile fertlerine gönderildi.
Müttefik Birlikleri Almanya'ya bir dizi saldırı düzenleyerek Avrupa'ya ilerlediğinde, Almanya içlerine yapılan ölüm yürüyüşlerinden sağ kalan kamplardaki kişileri de serbest bıraktı. Sovyet Kuvvetleri Temmuz 1944'te, Polonya Lublin yakınındaki Majdanek'e gelerek, büyük bir Nazi kampına ulaşan ilk ordu oldu. Hızlı Sovyet ilerlemesi karşısında şaşıran Almanlar toplu cinayet kanıtlarını kampı yerle bir ederek ortadan kaldırmaya çalıştı. Sovyetler ayrıca Auschwitz, Stutthof, Sachsenhausen, ve Ravensbrueck'deki büyük Nazi kamplarını da dağıttı. Amerikan orduları ise Buchenwald, Dora-Mittelbau, Flossenbuerg, Dachau ve Mauthausen kamplarına girdi. İngiliz Kuvvetleri ise Neuengamme ve Bergen-Belsen de dahil olmak üzere, Kuzey Almanya'daki toplama kamplarını dağıttı.
Savaşın son aşamalarında, toplama kampı mahkûmlarını ilk azat edenler Sovyet askerleri oldu. 23 Temmuz 1944’te, Polonya’daki Majdanek kampına girdiler, ardından da diğer ölüm merkezlerinden birkaçını ele geçirdiler. 27 Ocak 1945’te Auschwitz’e girdiklerinde yüzlerce hasta ve bitkin mahkûmla karşılaştılar. Almanlar kamptan apar topar çekilirken, bu mahkûmları geride bırakmak zorunda kalmıştı. Ayrıca kurbanların eşyaları da geride kalmıştı: 348.820 erkek takım elbisesi, 836.255 kadın paltosu ve on binlerce çift ayakkabı.
İngiliz, Kanada, Amerikan ve Fransız birlikleri de kamplardaki mahkûmları serbest bıraktılar. İngiliz güçleri Bergen-Belsen’e girerken, Amerikalılar da Buchenwald ve Dachau’nun azat edilmesinden sorumluydu. Almanlar sağ kalan mahkûmların bulunduğu kampları boşaltmaya ve suçlarının kanıtlarını gizlemeye çalıştılarsa da, Müttefik askerleri bir Amerikan askerinin ifadesiyle "istiflenmiş odun yığınları gibi" binlerce cesetle karşılaştı. Hâlâ hayatta olan mahkûmlar da adeta canlı cenazelere dönmüştü.
Amerikan ordusunda gazeteci olan Bill Barrett, Dachau’da gördüklerini şöyle anlatıyordu: "Pis yük vagonunun içinde kadın erkek karışık, on iki kadar ceset vardı. Öyle uzun süre aç bırakılmışlardı ki, hareketsiz bilekleri sanki uçlarında pençeler olan süpürge sapları gibiydi. Bunlar kasıtlı bir şekilde açlıktan öldürülen kurbanlardı..."
Müttefik birlikleri, doktorlar ve yardım örgütü çalışanları hayatta kalan mahkûmları beslemeye çalıştı, ancak pek çok mahkûm yiyecekleri hazmedemeyecek kadar güçsüzdü ve kurtarılamadı. Kurtarıcıların tüm çabalarına rağmen kampta sağ kalanların birçoğu öldü. Auschwitz’te sağ olarak bulunan mahkûmların yarısı azat edildikten birkaç gün sonra hayatını kaybetti.
Kurtulanlar yeni kavuştukları özgürlüklerine karışık tepkiler verdi. Bir kısmı diğer aile bireyleriyle tekrar bir araya gelmek için sabırsızlanırken, bazılarıysa pek çok akraba ve arkadaşları ölürken, sağ kaldığından dolayı suçluluk duyuyordu. Bazıları ise hayatta kalanlardan biri olan, psikiyatr Viktor Frankl gibi karmakarışık olmuştu: "Ürkek bir şekilde etrafa ve birbirimize sorgulayarak baktık. Sonra kamptan dışarı birkaç adım atacak cesareti bulabildik. Bu defa hiç kimse bize bağırarak emir vermiyordu, bir yumruktan ya da tekmeden sıyrılmaya çalışmamıza gerek yoktu. 'Özgürlük' diye tekrarlayıp dururduk kendi kendimize, ama yine de kavrayamıyorduk".
Önemli Tarihler
23 TEMMUZ 1944 SOVYET GÜÇLERİ MAJDANEK KAMPINI AZAT ETTİ Büyük bir Nazi kampına ilk yaklaşanlar, Polonya’da Lubnin yakınlarında bulunan Majdanek kampına ulaşan Sovyet güçleri oldu. Hızlı Sovyet ilerleyişi karşısında gafil avlanan Almanlar, toplu katliamlarının kanıtlarını ortadan kaldırmak amacıyla kampı yıkmaya çalıştı. Kamp görevlileri Majdanek’teki büyük krematoryumu ateşe verdi, ancak kamp apar topar boşaltıldığından, gaz odaları olduğu gibi kaldı. Sovyet güçleri daha sonra Auschwitz’i (Ocak 1945), Gross-Rosen’i (Şubat 1945), Sachsenhausen’i (Nisan 1945), Ravensbrueck’ü (Nisan 1945) ve Stutthof’u (Mayıs 1945) azat etti.
11 NİSAN 1945 AMERİKAN GÜÇLERİ BUCHENWALD KAMPINI AZAT ETTİ ABD güçleri 1945 Nisan ayında, Almanya’da Weimar yakınlarındaki Buchenwald toplama kampını, Nazilerin kampı tahliye etmeye başlamasından birkaç gün sonra azat etti. Azat edildikleri gün, mahkûmlara ait bir yeraltı direniş örgütü, geri çekilen kamp muhafızlarının zulmünü engellemek için Bunchenwald’ın kontrolünü ele geçirdi. Amerikan güçleri Bunchenwald’da 20.000’den fazla mahkûmu azat etti. Amerikan güçleri ayrıca Dora-Mittelbau (Nisan 1945), Flossenbuerg (Nisan 1945), Dachau (Nisan 1945) ve Mauthausen (Mayıs 1945) ana kamplarını da azat etti.
15 NİSAN 1945 İNGİLİZ GÜÇLERİ BERGEN-BELSEN KAMPINI AZAT ETTİ İngiliz güçleri Almanya’da Celle yakınlarındaki Bergen-Belsen toplama kampına girdi. Tifüs salgınından dolayı son derece kritik durumda olan 60.000 civarında mahkûm sağ bulundu. 10.000’den fazlası yetersiz beslenme ya da hastalıktan dolayı birkaç hafta içinde hayatını kaybetti. İngiliz güçleri Neuengamme (Nisan 1945) da dâhil olmak üzere, Kuzey Almanya’daki diğer kampları azat etti.
We would like to thank Crown Family Philanthropies, Abe and Ida Cooper Foundation, the Claims Conference, EVZ, and BMF for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia.
View the list of all donors.
