Oskar Schindler

Oskar Schindler (1908–1974) urodził się 28 kwietnia 1908 r. w Zwittau w Austro-Węgrzech (obecnie Svitavy w Czechach). Schindler był rodowitym Niemcem i katolikiem. Po rozpadzie Cesarstwa Austro-Węgierskiego pod koniec I wojny światowej Schindler został obywatelem nowo powstałej Republiki Czechosłowackiej.

Po ukończeniu szkół handlowych i poślubieniu Emilie Pelzl w 1928 r. Schindler wykonywał różne prace, między innymi pracował w firmie ojca zajmującej się maszynami rolniczymi, otworzył szkołę jazdy i sprzedawał nieruchomości rządowe. Służył także w armii czechosłowackiej, a w 1938 r. osiągnął stopień kaprala rezerwy. Schindler rozpoczął współpracę z Amt Auslands/Abwehr (Biuro Wojskowego Wywiadu Zagranicznego) Niemieckich Sił Zbrojnych w 1936 r. W lutym 1939 r., pięć miesięcy po niemieckiej aneksji Kraju Sudetów, wstąpił do partii nazistowskiej. Oportunistyczny biznesmen z upodobaniem do luksusu wydawał się mało prawdopodobnym kandydatem na kogoś, kto uratuje wiele istnień ludzkich w czasie wojny. Jednak podczas II wojny światowej Schindler uratował ponad 1000 Żydów przed deportacją do Auschwitz, największego kompleksu obozowego nazistowskich Niemiec.

Fabryka Schindlera Emalia w Krakowie

Po niemieckiej inwazji i rozpoczęciu okupacji Polski Schindler przeniósł się do Krakowa w październiku 1939 r. Wykorzystując niemiecki program okupacyjny mający na celu „aryzację” i „germanizację” przedsiębiorstw należących do Żydów i Polaków w tak zwanym Generalnym Gubernatorstwie (Generalgouvernement), w listopadzie 1939 r. kupił spółkę Rekord, żydowską firmę produkującą naczynia emaliowane. Przekształcił swój zakład w Deutsche Emalwarenfabrik Oskar Schindler (Niemiecka Fabryka Wyrobów Emaliowanych Oskara Schindlera), znaną również jako Emalia.

Choć Schindler prowadził w Krakowie dwie inne fabryki, tylko w Emalii zatrudniał żydowskich pracowników, którzy mieszkali w pobliskim getcie krakowskim. W szczytowym momencie w 1944 r. Emalia zatrudniała 1700 pracowników; co najmniej 1000 z nich stanowili żydowscy robotnicy przymusowi, których Niemcy przenieśli z krakowskiego getta po jego likwidacji w marcu 1943 r. do obozu pracy przymusowej, a później obozu koncentracyjnego KL Plaszow (pol. Płaszów) w Krakowie.

Od marca 1943 r. aż do przekształcenia Emalii w podobóz KL Plaszow w następnym roku, żydowscy więźniowie pracujący w fabryce mieszkali w obozie Plaszow i byli tam poddawani brutalnym warunkom. W tym czasie Schindler wielokrotnie interweniował w ich imieniu. Wykorzystywał łapówki i osobiste zabiegi dyplomatyczne zarówno dla dobra Żydów, którym groziło bezpośrednie niebezpieczeństwo, jak i w celu zapewnienia, że do końca 1944 r. SS nie deportuje żydowskich pracowników jego fabryki. Aby przekonać władze, że żydowscy pracownicy są niezbędni do prowadzenia działań wojennych, Schindler założył w Emalii dział produkcji zbrojeniowej. Podczas likwidacji krakowskiego getta w marcu 1943 r. Schindler pozwolił swoim żydowskim pracownikom pozostać w fabryce na noc.

Fabryka Emalia: podobóz obozu koncentracyjnego KL Plaszow

Gdy w styczniu 1944 r. SS oficjalnie zmieniło funkcję Płaszowa z obozu pracy przymusowej na obóz koncentracyjny, Schindler przekonał SS do przekształcenia Emalii w podobóz KL Plaszow. Ponadto, oprócz około 1000 żydowskich robotników przymusowych zarejestrowanych jako pracownicy fabryki, Schindler wydał 450 Żydom pracującym w innych pobliskich fabrykach pozwolenie na zamieszkanie w Emalii. To uchroniło ich przed wpisaną w system brutalnością i samowolnymi morderstwami, które były częścią życia codziennego w obozie.

Działalność Schindlera była związana z pewnym ryzykiem i kosztami. Ochrona, jaką zapewniał żydowskim pracownikom i niektóre z jego podejrzanych interesów doprowadziły do tego, że władze SS i policji zaczęły podejrzewać go o korupcję i udzielanie nieautoryzowanej pomocy Żydom. Niemieccy funkcjonariusze SS i policji aresztowali Schindlera trzykrotnie, gdy był właścicielem Emalii, jednak nie udało im się postawić mu zarzutów.

Lista Schindlera

W październiku 1944 r., po tym jak SS przeniosło Żydów z Emalii do obozu KL Plaszow, Schindler uzyskał pozwolenie na przeniesienie fabryki do Brünnlitz (Brněnec) w Protektoracie Czech i Moraw (niedaleko swojego rodzinnego miasta) i ponowne otwarcie jej wyłącznie jako fabryki zbrojeniowej. Jeden z jego asystentów sporządził kilka wersji listy 1200 żydowskich więźniów potrzebnych do pracy w nowej fabryce. Listy te stały się znane jako „lista Schindlera”. Schindler spełnił wymagania SS, aby zaklasyfikować Brünnlitz jako podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen i tym samym ułatwił przeżycie około 800 Żydom, których SS deportowało z Płaszowa przez Gross-Rosen do Brünnlitz oraz od 300 do 400 Żydówkom deportowanym z Płaszowa przez Auschwitz.

Choć zakład w Brünnlitz został sklasyfikowany jako fabryka zbrojeniowa, w ciągu niespełna ośmiu miesięcy działalności wyprodukował zaledwie jeden wagon ostrej amunicji. Przedstawiając fałszywe dane dotyczące produkcji, Schindler uzasadniał istnienie podobozu jako fabryki zbrojeniowej. Ułatwiło to przetrwanie ponad 1000 Żydów, oszczędzając im okropności i brutalności codziennego życia obozowego. Schindler opuścił Brünnlitz dopiero 9 maja 1945 r., w dniu wyzwolenia obozu przez wojska radzieckie.

Po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej Schindler i jego żona Emilie osiedlili się w Ratyzbonie w Niemczech, a w 1949 r. wyemigrowali do Argentyny. Schindler powrócił do Niemiec w 1957 r., będąc w separacji, ale nie będąc rozwiedzionym z Emilie. Schindler zmarł w Niemczech, bez grosza i prawie nieznany, w październiku 1974 r. Wiele osób, którym Schindler pomógł przetrwać (oraz ich potomków), lobbowało na rzecz przeniesienia jego prochów do Izraela i chciało sfinansować tę operację.

W 1993 r. Instytut Jad Waszem w Jerozolimie przyznał Oskarowi i Emilie Schindlerom tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w uznaniu ich wysiłków na rzecz ratowania Żydów podczas Holokaustu, podejmowanych przy wielkim ryzyku dla ich własnego życia. 

Historia Schindlera zyskała większą sławę dzięki nagrodzonemu Oscarem filmowi Stevena Spielberga z 1993 r. zatytułowanemu Lista Schindlera, a opartemu na powieści Thomasa Keneally’ego z 1983 r. o tym samym tytule, która opisywała życie i pracę Schindlera. Film zyskał popularność i uznanie krytyki.