Εισαγωγή στο Ολοκαύτωμα

Το Ολοκαύτωμα (1933–1945) ήταν η συστηματική, κεντρικά  σχεδιασμένη και υποστηριζόμενη δίωξη και δολοφονία έξι εκατομμυρίων Ευρωπαίων Εβραίων από το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς και τους συμμάχους και συνεργάτες του.¹ Εκτός του ότι υλοποίησε το Ολοκαύτωμα, η ναζιστική Γερμανία καταδίωξε και δολοφόνησε χιλιάδες άλλα θύματα.

Τι ήταν το Ολοκαύτωμα; 

Το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ ορίζει τα χρόνια του Ολοκαυτώματος ως το χρονικό διάστημα 1933-1945. Η εποχή του Ολοκαυτώματος ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1933, όταν ο Αδόλφος Χίτλερ και το Ναζιστικό Κόμμα κατέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία. Έληξε τον Μάιο του 1945, όταν οι Συμμαχικές Δυνάμεις νίκησαν τη ναζιστική Γερμανία στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Ολοκαύτωμα αναφέρεται επίσης μερικές φορές ως "Σοά", που σημαίνει «καταστροφή» στα εβραϊκά.

Φωτογραφία

Μέλη των Ταγμάτων Εφόδου (SA), με επιγραφές μποϊκοτάζ, εμποδίζουν την είσοδο σε ένα κατάστημα που ανήκει σε Εβραίους. (Φωτογραφία)

Μέλη των Ταγμάτων Εφόδου (SA), με επιγραφές μποϊκοτάζ, εμποδίζουν την είσοδο σε ένα κατάστημα που ανήκει σε Εβραίους. Σε μια από τις επιγραφές αναγράφεται το εξής: «Γερμανοί! Αμυνθείτε! Μην αγοράζετε από Εβραίους!», Βερολίνο, Γερμανία, 1η Απριλίου 1933.

Πηγές:

• National Archives and Records Administration, College Park, MD

Όταν οι Ναζί ανήλθαν στην εξουσία στη Γερμανία, δεν προέβησαν άμεσα σε μαζικές δολοφονίες Εβραίων. Ωστόσο, σύντομα άρχισαν να χρησιμοποιούν τον κρατικό μηχανισμό για να στοχοποιήσουν και να αποκλείσουν τους Εβραίους από τη γερμανική κοινωνία. Μεταξύ άλλων αντισημιτικών μέτρων, το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς θέσπισε ρατσιστικούς νόμους και εφάρμοσε την πολιτική οργανωμένης βίας με στόχο τους Εβραίους της Γερμανίας. Οι ναζιστικές διώξεις κατά των Εβραίων έγιναν όλο και πιο ακραίες μεταξύ του 1933 και του 1945. Οι ακρότητες αυτές έφτασαν στο αποκορύφωμά τους μέσα από ένα σχέδιο το οποίο οι Ναζί ηγέτες αποκαλούσαν «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». Η «Τελική Λύση» ήταν η οργανωμένη και συστηματική μαζική δολοφονία των Ευρωπαίων Εβραίων. Το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς πραγματοποίησε την εβραϊκή γενοκτονία μεταξύ των ετών 1941 και 1945.

Με το τέλος του Ολοκαυτώματος, το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς και οι σύμμαχοι και συνεργάτες του είχαν δολοφονήσει έξι εκατομμύρια Ευρωπαίους Εβραίους. 

Γιατί οι Ναζί στοχοποίησαν τους Εβραίους;

Οι Ναζί έβαλαν στο στόχαστρο τους Εβραίους λόγω του έντονου αντισημιτισμού τους. Αυτό σημαίνει ότι ήταν προκατειλημμένοι απέναντι στους Εβραίους και τους μισούσαν. Στην πραγματικότητα, ο αντισημιτισμός αποτελούσε βασικό άξονα της ιδεολογίας τους και ακρογωνιαίο λίθο της κοσμοθεωρίας τους. 

Οι Ναζί κατηγόρησαν ψευδώς τους Εβραίους ως υπεύθυνους για τα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά προβλήματα της Γερμανίας. Συγκεκριμένα, τους κατηγόρησαν για την ήττα της Γερμανίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1914–1918). Ορισμένοι Γερμανοί ενστερνίστηκαν άκριτα αυτούς τους ναζιστικούς ισχυρισμούς. Ο θυμός για την ήττα στον πόλεμο και οι οικονομικές και πολιτικές κρίσεις που ακολούθησαν, συνέβαλαν στην άνοδο του αντισημιτισμού στη γερμανική κοινωνία. Η αστάθεια της Γερμανίας κατά τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1918–1933), ο φόβος του κομμουνισμού και οι οικονομικοί κλυδωνισμοί της Μεγάλης Ύφεσης έκαναν επίσης πολλούς Γερμανούς πιο δεκτικούς στις ναζιστικές ιδέες, συμπεριλαμβανομένου του αντισημιτισμού.

Ωστόσο, δεν ήταν οι Ναζί που εφηύραν τον αντισημιτισμό. Ο αντισημιτισμός είναι μια παλιά και ευρέως διαδεδομένη προκατάληψη που έχει λάβει πολλές μορφές στη διάρκεια της ιστορίας. Στην Ευρώπη ανάγεται στην αρχαιότητα. Κατά τον Μεσαίωνα (500–1400), οι προκαταλήψεις κατά των Εβραίων βασίζονταν κυρίως στην πρώιμη χριστιανική πίστη και δοξασία, ιδίως στον μύθο ότι οι Εβραίοι ήταν υπεύθυνοι για τον θάνατο του Ιησού. Η καχυποψία και οι διακρίσεις, που είχαν τις ρίζες τους στις θρησκευτικές προκαταλήψεις, συνεχίστηκαν στην πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη (1400–1800). Εκείνη την εποχή, οι ηγέτες σε ένα μεγάλο μέρος της χριστιανικής Ευρώπης απέκλεισαν τους Εβραίους από τις περισσότερες πτυχές της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Αυτός ο αποκλεισμός συνέβαλε στη δημιουργία στερεοτύπων για τους Εβραίους ως ανεπιθύμητων. Καθώς η Ευρώπη γινόταν πιο κοσμική, σε πολλά μέρη καταργήθηκαν οι περισσότεροι νομικοί περιορισμοί κατά των Εβραίων. Αυτό, ωστόσο, δε σήμαινε το τέλος του αντισημιτισμού. Εκτός από τον θρησκευτικό αντισημιτισμό, καθιερώθηκαν και άλλοι τύποι αντισημιτισμού στην Ευρώπη τον 18ο και 19ο αιώνα. Αυτές οι νέες μορφές περιελάμβαναν τον οικονομικό, τον εθνικιστικό και τον φυλετικό αντισημιτισμό. Τον 19ο αιώνα, οι αντισημίτες ισχυρίζονταν ψευδώς ότι οι Εβραίοι ήταν υπεύθυνοι για πολλά κοινωνικά και πολιτικά δεινά της σύγχρονης, βιομηχανικής κοινωνίας. Οι φυλετικές θεωρίες, η ευγονική και ο κοινωνικός δαρβινισμός δικαιολογούσαν ψευδώς αυτά τα μίση. Η ναζιστική προκατάληψη κατά των Εβραίων βασίστηκε σε όλα αυτά τα στοιχεία, αλλά κυρίως στον φυλετικό αντισημιτισμό. Φυλετικός αντισημιτισμός είναι η προκατάληψη ότι οι Εβραίοι είναι μια ξεχωριστή και κατώτερη φυλή. 

Φωτογραφία

Γράφημα με τον τίτλο: «Die Nurnberger Gesetze». [Φυλετικοί νόμοι της Νυρεμβέργης]. (Φωτογραφία)

Γράφημα με τον τίτλο: «Die Nurnberger Gesetze». [Φυλετικοί νόμοι της Νυρεμβέργης]. Το γράφημα έχει στήλες που επεξηγούν τις κατηγορίες «Deutschbluetiger» [Καθαρόαιμος Γερμανός], «Mischling 2. Grades» [Μικτού γένους Βαθμίδα 2.], «Mischling 1. Grades» [Μικτού γένους Βαθμίδα 1] και «Jude» [Εβραίος].

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum

Το Ναζιστικό Κόμμα προώθησε μια δριμύτατη μορφή φυλετικού αντισημιτισμού. Ήταν η κεντρική ιδέα της φυλετικής κοσμοθεωρίας του κόμματος. Οι Ναζί πίστευαν ότι ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε ξεχωριστές φυλές και ότι ορισμένες από αυτές τις φυλές ήταν ανώτερες από άλλες. Θεωρούσαν ότι οι Γερμανοί ήταν μέλη της υποτιθέμενης ανώτερης «Αρίας» φυλής. Υποστήριζαν ότι οι «Άριοι» ήταν εγκλωβισμένοι σε έναν αγώνα για την επιβίωση ενάντια σε άλλες, κατώτερες φυλές. Επιπλέον, οι Ναζί πίστευαν ότι η αποκαλούμενη «εβραϊκή φυλή» ήταν η κατώτερη και η πιο επικίνδυνη από όλες. Σύμφωνα με τους Ναζί, οι Εβραίοι αποτελούσαν μια απειλή που έπρεπε να εκριζωθεί από τη γερμανική κοινωνία. Διαφορετικά, επέμεναν οι Ναζί, η «εβραϊκή φυλή» θα διέφθειρε οριστικά και θα κατέστρεφε τον γερμανικό λαό. Ο φυλετικός ορισμός των Ναζί για τους Εβραίους περιελάμβανε πολλά άτομα που αυτοπροσδιορίζονταν ως Χριστιανοί ή δεν ασκούσαν τον Ιουδαϊσμό. 

Πού έγινε το Ολοκαύτωμα;

Το Ολοκαύτωμα ήταν μια ναζιστική γερμανική πρωτοβουλία που πραγματοποιήθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη που ελεγχόταν από τη Γερμανία και τον Άξονα. Επηρέασε σχεδόν το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης, ο οποίος το 1933 αριθμούσε 9 εκατομμύρια άτομα. 

Το Ολοκαύτωμα ξεκίνησε στη Γερμανία μόλις ο Αδόλφος Χίτλερ ανέλαβε καγκελάριος τον Ιανουάριο του 1933. Σχεδόν αμέσως, το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς (το οποίο αυτοαποκαλούταν το Τρίτο Ράιχ) απέκλεισε τους Εβραίους από την οικονομική, πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Γερμανίας. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, το καθεστώς πίεζε όλο και περισσότερο τους Εβραίους να μεταναστεύσουν. 

Όμως, οι ναζιστικές διώξεις των Εβραίων εξαπλώθηκαν και πέρα από τη Γερμανία. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, η ναζιστική Γερμανία ακολούθησε μία επιθετική εξωτερική πολιτική. Αυτή η άτεγκτη πολιτική οδήγησε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος ξέσπασε στην Ευρώπη το 1939. Η εδαφική επέκταση προπολεμικά και κατά τη διάρκεια του πολέμου έθεσε τελικά υπό τον γερμανικό έλεγχο εκατομμύρια περισσότερους Εβραίους . 

Η εδαφική επέκταση της ναζιστικής Γερμανίας ξεκίνησε το διάστημα 1938–1939. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Γερμανία προσάρτησε τη γειτονική Αυστρία και τη Σουδητία και κατέλαβε τα εδάφη της Τσεχίας. Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, η ναζιστική Γερμανία ξεκίνησε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (1939–1945) με την επίθεση στην Πολωνία. Στα επόμενα δύο χρόνια, η Γερμανία εισέβαλε και κατέλαβε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των δυτικών τμημάτων της Σοβιετικής Ένωσης. Η ναζιστική Γερμανία επέκτεινε περαιτέρω τον έλεγχό της σχηματίζοντας συμμαχίες με τις κυβερνήσεις της Ιταλίας, της Ουγγαρίας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Δημιούργησε επίσης κράτη-μαριονέτες στη Σλοβακία και την Κροατία. Όλες αυτές οι χώρες μαζί αποτελούσαν τα ευρωπαϊκά μέλη της συμμαχίας του Άξονα, που περιελάμβανε επίσης την Ιαπωνία. 

Μέχρι το 1942, ως αποτέλεσμα προσαρτήσεων, εισβολών, κατοχών και συμμαχιών, η ναζιστική Γερμανία έλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και τμήματα της Βόρειας Αφρικής. Ο ναζιστικός έλεγχος οδήγησε σε σκληρές πολιτικές και τελικά στις μαζικές δολοφονίες των Εβραίων πολιτών σε ολόκληρη την Ευρώπη. 

Οι Ναζί και οι σύμμαχοι και συνεργάτες τους δολοφόνησαν έξι εκατομμύρια Εβραίους.

Χάρτης

Οι γερμανικές κατακτήσεις στην Ευρώπη, 1939-1942 (Χάρτης)

Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το αμείλικτο επιθετικό σχέδιο της Γερμανίας να νικήσει τους αντιπάλους της μπήκε σε εφαρμογή με μια σειρά από «αστραπιαίες» σαρωτικές εκστρατείες στην Ευρώπη. Η Γερμανία υπέταξε γρήγορα μεγάλο μέρος της Ευρώπης και σημείωσε αλλεπάλληλες νίκες για περισσότερο από δύο χρόνια. Η Γερμανία νίκησε και κατέλαβε την Πολωνία (εισβολή τον Σεπτέμβριο του 1939), τη Δανία (Απρίλιος 1940), τη Νορβηγία (Απρίλιος 1940), το Βέλγιο (Μάιος 1940), την Ολλανδία (Μάιος 1940), το Λουξεμβούργο (Μάιος 1940), τη Γαλλία (Μάιος 1940), τη Γιουγκοσλαβία (Απρίλιος 1941) και την Ελλάδα (Απρίλιος 1941). H Γερμανία εντούτοις δεν κατάφερε να νικήσει τη Μεγάλη Βρετανία, η οποία προστατευόταν από τις γερμανικές χερσαίες επιθέσεις χάρη στο κανάλι της Μάγχης και το Βασιλικό Ναυτικό. Στις 22 Ιουνίου του 1941, οι γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν αιφνιδιαστικά στη Σοβιετική Ένωση. Η Γερμανία ωστόσο απέτυχε να νικήσει τη Σοβιετική Ένωση, η οποία, σε συνεργασία με τη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετέστρεψε τον ρου του πολέμου και τελικά οδήγησε στην ήττα της Γερμανίας, τον Μάιο του 1945.

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum

Πώς η ναζιστική Γερμανία και οι σύμμαχοι και συνεργάτες της καταδίωκαν τους Εβραίους; 

Μεταξύ των ετών 1933 και 1945, η ναζιστική Γερμανία μαζί με τους συμμάχους και τους συνεργάτες της εφάρμοσαν ένα ευρύ φάσμα αντιεβραϊκών πολιτικών και μέτρων. Οι πολιτικές αυτές ήταν διαφορετικές από τόπο σε τόπο. Για τον λόγο αυτόν, δε βίωσαν όλοι οι Εβραίοι το Ολοκαύτωμα με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις, εκατομμύρια άνθρωποι διώχθηκαν μόνο και μόνο επειδή προσδιορίστηκαν ως Εβραίοι. 

Σε όλα τα εδάφη που ελέγχονταν και κατευθύνονταν από τους Γερμανούς, οι διώξεις των Εβραίων έλαβαν ποικίλες μορφές:

• Νομικές διακρίσεις με τη μορφή αντισημιτικών νόμων. Σε αυτές περιλαμβάνονταν οι φυλετικοί νόμοι της Νυρεμβέργης και πολυάριθμοι άλλοι νόμοι που εισήγαγαν διακρίσεις.
• Διάφορες μορφές δημόσιας ταυτοποίησης και αποκλεισμού. Αυτές περιλάμβαναν αντισημιτική προπαγάνδα, μποϊκοτάζ εβραϊκών επιχειρήσεων, δημόσιο εξευτελισμό και υποχρεωτική σήμανση (όπως το σήμα με το εβραϊκό αστέρι που το φορούσαν ως περιβραχιόνιο ή στα ρούχα). 
• Οργανωμένη βία. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Νύχτα των Κρυστάλλων (Kristallnacht). Υπήρξαν επίσης μεμονωμένα περιστατικά και άλλα πογκρόμ (βίαιες ταραχές).
• Εκτοπισμός. Οι αυτουργοί χρησιμοποίησαν τακτικές καταναγκαστικής μετανάστευσης, επανεγκατάστασης, απέλασης, εκτόπισης και γκετοποίησης για να εκτοπίσουν τους Εβραίους και τις εβραϊκές κοινότητες.
• Εγκλεισμός. Οι αυτουργοί φυλάκισαν τους Εβραίους σε ασφυκτικά γεμάτα γκέτο, στρατόπεδα συγκέντρωσης και στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, όπου πολλοί πέθαναν από την πείνα, τις ασθένειες και άλλες απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης.
• Κλοπές και λεηλασίες ευρείας κλίμακας. Η κατάσχεση της περιουσίας των Εβραίων, των προσωπικών τους αντικειμένων και των τιμαλφών τους αποτέλεσε καίριο στοιχείο του Ολοκαυτώματος. 
• Καταναγκαστική εργασία. Οι Εβραίοι ήταν υποχρεωμένοι να εκτελούν καταναγκαστική εργασία στην υπηρεσία των πολεμικών επιχειρήσεων του Άξονα ή για τον πλουτισμό των ναζιστικών οργανώσεων, του στρατού ή/και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. 

Πολλοί Εβραίοι πέθαναν ως αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών. Ωστόσο, πριν από το 1941, η συστηματική μαζική δολοφονία όλων των Εβραίων δεν αποτελούσε πολιτική των Ναζί. Από το 1941, όμως, οι ηγέτες των Ναζί αποφάσισαν να εξολοθρεύσουν μαζικά τους Εβραίους της Ευρώπης. Ονόμασαν αυτό το σχέδιο «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». 

Τι ήταν η «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος»;

Η ναζιστική «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος» (Endlösung der Judenfrage) ήταν η προμελετημένη και συστηματική μαζική δολοφονία των Ευρωπαίων Εβραίων. Ήταν το τελικό στάδιο του Ολοκαυτώματος και πραγματοποιήθηκε από το 1941 έως το 1945. Αν και πολλοί Εβραίοι σκοτώθηκαν πριν από την έναρξη της «Τελικής Λύσης», η συντριπτική πλειοψηφία των Εβραίων θυμάτων δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Φωτογραφία

Νεαρά κορίτσια ποζάρουν σε μια αυλή στην πόλη του Eisiskes (Φωτογραφία)

Μια ομάδα νεαρών κοριτσιών βρίσκεται σε μια αυλή στην πόλη του Eisiskes. Οι Εβραίοι αυτής της περιοχής  δολοφονήθηκαν από τα Τάγματα Θανάτου στις 21 Σεπτεμβρίου 1941.  Η φωτογραφία τραβήχθηκε πριν από τον Σεπτέμβριο του 1941.

Πηγές:

• United States Holocaust Memorial Museum, courtesy of The Shtetl Foundation

• Προβολή αρχειακού υλικού

Στα πλαίσια της «Τελικής Λύσης», η ναζιστική Γερμανία διέπραξε μαζικές δολοφονίες σε μια άνευ προηγουμένου κλίμακα. Υπήρχαν δύο κύριοι τρόποι εξόντωσης. Μια μέθοδος ήταν οι μαζικές εκτελέσεις. Οι γερμανικές διμοιρίες πραγματοποίησαν μαζικές εκτελέσεις στα περίχωρα χωριών, κωμοπόλεων και πόλεων σε ολόκληρη την ανατολική Ευρώπη. Η άλλη μέθοδος ήταν ο θάνατος από ασφυξία με τη χρήση δηλητηριώδους αερίου. Οι επιχειρήσεις θανάτωσης με αέρια διεξήχθησαν σε κέντρα εξόντωσης και σε κινητούς θαλάμους αερίων (φορτηγά). 

Μαζικές εκτελέσεις

Το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς διέπραξε μαζικές εκτελέσεις αμάχων σε μια πρωτοφανή κλίμακα. Μετά την εισβολή της Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941, οι γερμανικές διμοιρίες άρχισαν να πραγματοποιούν μαζικές εκτελέσεις των κατά τόπο Εβραίων. Στην αρχή, οι διμοιρίες αυτές στόχευαν Εβραίους άνδρες που ήταν σε ηλικία στράτευσης. Αλλά από τον Αύγουστο του 1941 είχαν ξεκινήσει να σφαγιάζουν ολόκληρες εβραϊκές κοινότητες. Αυτές οι σφαγές διεξάγονταν συχνά στο φως της ημέρας και σε πλήρη θέα και ακτίνα ακοής των κατοίκων της περιοχής. 

Οι επιχειρήσεις μαζικών εκτελέσεων διεξήχθησαν σε περισσότερες από 1.500 πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά σε ολόκληρη την ανατολική Ευρώπη. Οι γερμανικές διμοιρίες, που είχαν αναλάβει την εξολόθρευση του τοπικού εβραϊκού πληθυσμού, κινούνταν σε όλη την περιοχή διαπράττοντας φρικτές σφαγές. Συνήθως, αυτές οι μονάδες εισέρχονταν σε μια πόλη και συγκέντρωναν τους Εβραίους πολίτες. Στη συνέχεια, μετέφεραν τους Εβραίους κατοίκους στα περίχωρα της πόλης. Μετά τους ανάγκαζαν να σκάψουν έναν ομαδικό τάφο ή τους πήγαιναν σε ομαδικούς τάφους που είχαν ετοιμαστεί εκ των προτέρων. Στο τέλος, οι γερμανικές δυνάμεις ή/και οι τοπικές βοηθητικές μονάδες πυροβολούσαν όλους τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά μέσα σε αυτούς τους λάκκους. Μερικές φορές, οι σφαγές αυτές περιελάμβαναν τη χρήση ειδικά σχεδιασμένων κινητών μονάδων αερίων (φορτηγά). Οι αυτουργοί χρησιμοποιούσαν αυτές τις κινητές μονάδες για να προκαλέσουν ασφυξία στα θύματα με το μονοξείδιο του άνθρακα της εξάτμισης.

Οι Γερμανοί διεξήγαγαν επίσης μαζικές εκτελέσεις σε κέντρα εξόντωσης στην κατεχόμενη ανατολική Ευρώπη. Συνήθως, αυτά βρίσκονταν κοντά σε μεγάλες πόλεις. Στις τοποθεσίες αυτές περιλαμβάνονταν το Ένατο Φρούριο στο Κόβνο (Κάουνας), τα δάση Ρούμπουλα και Μπικερνιέκι στη Ρίγα και το Μάλυ Τρoστενιέτς κοντά στο Μινσκ. Σε αυτά τα κέντρα εξόντωσης, οι Γερμανοί και οι τοπικοί συνεργάτες τους δολοφόνησαν δεκάδες χιλιάδες Εβραίους από τα γκέτο του Κόβνο, της Ρίγας και του Μινσκ. Στα ίδια κέντρα εξόντωσης, σκότωσαν επίσης δεκάδες χιλιάδες Γερμανούς, Αυστριακούς και Τσέχους Εβραίους. Στο Μάλυ Τρoστενιέτς, χιλιάδες θύματα δολοφονήθηκαν επίσης σε κινητούς θαλάμους αερίων.

Οι γερμανικές διμοιρίες, που διέπραξαν τις μαζικές εκτελέσεις στην ανατολική Ευρώπη, περιελάμβαναν τα τάγματα θανάτου Einsatzgruppen (ειδικές ομάδες δράσης των SS και της αστυνομίας), τάγματα της Αστυνομίας Τάξης και μονάδες της Waffen-SS (ένοπλα τμήματα των SS). Ο γερμανικός στρατός (Βέρμαχτ) παρείχε υλικοτεχνική υποστήριξη και ανθρώπινο δυναμικό. Ορισμένες μονάδες της Βέρμαχτ πραγματοποίησαν επίσης σφαγές. Σε πολλά μέρη, στις μαζικές εκτελέσεις συμμετείχαν  τοπικές βοηθητικές μονάδες που συνεργάζονταν με τα SS και την αστυνομία. Οι βοηθητικές αυτές μονάδες σχηματίστηκαν από τους κατά τόπους πολιτικούς, στρατιωτικούς και αστυνομικούς αξιωματούχους.

Δύο εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονήθηκαν σε μαζικές εκτελέσεις ή σε κινητούς θαλάμους αερίων σε εδάφη που είχαν καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις. 

Κέντρα εξόντωσης

Φωτογραφία

Φωτογραφία του Dawid Samoszul (Φωτογραφία)

Φωτογραφία του Dawid Samoszul  σε κοντινό πλάνο  που πιθανώς τραβήχτηκε στην πόλη Piotrkow Trybunalski, Πολωνία, μεταξύ 1936 και 1938.

Ο Dawid θανατώθηκε στο κέντρο εξόντωσης Treblinka στην ηλικία των 9 ετών.

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum, courtesy of Abe Samelson

• Προβολή αρχειακού υλικού

Στα τέλη του 1941, το ναζιστικό καθεστώς άρχισε να χτίζει ειδικά σχεδιασμένα, κέντρα εξόντωσης στη γερμανοκρατούμενη Πολωνία. Στα αγγλικά, τα κέντρα εξόντωσης αποκαλούνται μερικές φορές «στρατόπεδα εξόντωσης» (extermination camps) ή «στρατόπεδα θανάτου» (death camps). Η ναζιστική Γερμανία λειτούργησε πέντε κέντρα εξόντωσης: το Κέλμνο, το Μπέλζεκ, το Σόμπιμπορ, το Τρεμπλίνκα και το Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Αυτά τα κέντρα εξόντωσης ιδρύθηκαν με μοναδικό σκοπό την αποτελεσματική διεξαγωγή μαζικών δολοφονιών των Εβραίων κρατούμενων. Το κύριο μέσο δολοφονίας στα κέντρα εξόντωσης ήταν τα δηλητηριώδη αέρια που απελευθερώνονταν σε σφραγισμένους θαλάμους αερίων ή φορτηγά. 

Οι γερμανικές αρχές, με τη βοήθεια των συμμάχων και των συνεργατών τους, μετέφεραν Εβραίους από όλη την Ευρώπη σε αυτά τα κέντρα εξόντωσης. Συγκάλυπταν τις προθέσεις τους αποκαλώντας τις μεταφορές προς τα κέντρα εξόντωσης «ενέργειες μετεγκατάστασης» ή «μεταφορές εκκένωσης» Στα αγγλικά, συχνά αναφέρονται ως «απελάσεις». Οι περισσότερες από αυτές τις απελάσεις πραγματοποιήθηκαν με τρένο. Προκειμένου να μεταφέρουν με αποτελεσματικό τρόπο τους Εβραίους στα κέντρα εξόντωσης, οι γερμανικές αρχές χρησιμοποίησαν το εκτεταμένο ευρωπαϊκό σιδηροδρομικό σύστημα, καθώς και άλλα μέσα μεταφοράς. Σε πολλές περιπτώσεις, τα βαγόνια των τρένων ήταν βαγόνια για βοοειδή ή φορτηγά βαγόνια· σε άλλες περιπτώσεις, ήταν επιβατικά βαγόνια. 

Οι συνθήκες που επικρατούσαν στις μεταφορές για απέλαση ήταν φρικτές. Οι γερμανικές και οι συνεργαζόμενες τοπικές αρχές εξανάγκαζαν Εβραίους κάθε ηλικίας να μπουν σε υπερπλήρη βαγόνια. Συχνά έπρεπε να στέκονται όρθοι, κάποιες φορές για μέρες, μέχρι το τρένο να φτάσει στον προορισμό του. Οι αυτουργοί τούς στερούσαν τροφή, νερό, τουαλέτες, θέρμανση και ιατρική φροντίδα. Οι Εβραίοι πέθαιναν συχνά καθ' οδόν από τις απάνθρωπες συνθήκες.

Η συντριπτική πλειοψηφία των Εβραίων που απελάθηκαν σε κέντρα εξόντωσης δολοφονήθηκαν με τη χρήση αερίων σχεδόν αμέσως μετά την άφιξή τους. Όσοι Εβραίοι θεωρήθηκαν από τους Γερμανούς αξιωματούχους αρκετά υγιείς και δυνατοί επιλέχθηκαν για καταναγκαστική εργασία. 

Η μητέρα μου έτρεξε σε μένα και με άρπαξε από τους ώμους και μου είπε  "Leibele, δε θα σε ξαναδώ. Πρόσεχε τον αδελφό σου." 

— Ο Leo Schneiderman περιγράφει την άφιξη στο Άουσβιτς, τη διαλογή, και τον αποχωρισμό από την οικογένειά του.

Και στα πέντε κέντρα εξόντωσης, οι Γερμανοί αξιωματούχοι εξανάγκασαν Εβραίους κρατούμενους να βοηθήσουν στη διαδικασία των εκτελέσεων. Ανάμεσα στα καθήκοντα των κρατουμένων ήταν να ξεδιαλέγουν τα αντικείμενα των θυμάτων και να απομακρύνουν τα πτώματα από τους θαλάμους αερίων. Ειδικές μονάδες ξεφορτώνονταν τα εκατομμύρια των πτωμάτων είτε με μαζική ταφή, σε λάκκους καύσης ή με καύση σε μεγάλα, ειδικά σχεδιασμένα κρεματόρια.

Σχεδόν 2,7 εκατομμύρια Εβραίοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά δολοφονήθηκαν σε αυτά τα πέντε κέντρα εξόντωσης. 

Τι ήταν τα γκέτο και γιατί τα δημιούργησαν οι γερμανικές αρχές κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος; 

Τα γκέτο ήταν περιοχές πόλεων ή κωμοπόλεων όπου οι Γερμανοί κατακτητές εξανάγκαζαν τους Εβραίους να ζουν συνωστισμένοι και σε άκρως ανθυγιεινές συνθήκες. Οι γερμανικές αρχές συχνά περιέκλειαν αυτές τις περιοχές με τείχη ή άλλα φράγματα. Φρουροί εμπόδιζαν τους Εβραίους να βγαίνουν από το γκέτο χωρίς άδεια. Ορισμένα γκέτο υπήρχαν για χρόνια, άλλα όμως υπήρξαν μόνο για μήνες, εβδομάδες ή ακόμη και ημέρες ως χώροι κράτησης πριν από την απέλαση ή τη δολοφονία. 

Οι Γερμανοί αξιωματούχοι δημιούργησαν για πρώτη φορά γκέτο το 1939–1940 στη γερμανοκρατούμενη Πολωνία. Τα δύο μεγαλύτερα βρίσκονταν στις κατεχόμενες πολωνικές πόλεις Βαρσοβία και Λοτζ. Από τον Ιούνιο του 1941, οι Γερμανοί αξιωματούχοι δημιούργησαν γκέτο επίσης σε πρόσφατα κατακτημένα εδάφη στην ανατολική Ευρώπη μετά τη γερμανική επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Οι γερμανικές αρχές και οι σύμμαχοι και συνεργάτες τους δημιούργησαν γκέτο και σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Ειδικότερα, το 1944, οι γερμανικές και ουγγρικές αρχές δημιούργησαν προσωρινά γκέτο για να συγκεντρώνουν και να ελέγχουν τους Εβραίους πριν από την απέλασή τους από την Ουγγαρία. 

Ο σκοπός των γκέτο

Οι γερμανικές αρχές δημιούργησαν αρχικά τα γκέτο για να απομονώσουν και να ελέγξουν τους μεγάλους κατά τόπο εβραϊκούς πληθυσμούς στην κατεχόμενη ανατολική Ευρώπη. Αρχικά, συγκέντρωναν τους Εβραίους κατοίκους μιας πόλης και των γύρω περιοχών ή της περιφέρειας. Ωστόσο, από το 1941, οι Γερμανοί αξιωματούχοι απέλασαν επίσης Εβραίους και από άλλα μέρη της Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας) σε κάποια από αυτά τα γκέτο. 

Η εβραϊκή καταναγκαστική εργασία έγινε κεντρικό χαρακτηριστικό της ζωής σε πολλά γκέτο. Θεωρητικά, υποτίθεται ότι θα βοηθούσε στην κάλυψη εξόδων διοίκησης του γκέτο καθώς και στην υποστήριξη των γερμανικών πολεμικών επιχειρήσεων. Μερικές φορές, ιδρύονταν εργοστάσια και εργαστήρια σε κοντινή απόσταση, προκειμένου να εκμεταλλευτούν τους φυλακισμένους Εβραίους για καταναγκαστική εργασία. Η εργασία ήταν συχνά χειρωνακτική και εξοντωτική. 

Η ζωή στα γκέτο

Η ζωή στα γκέτο ήταν άθλια και επικίνδυνη. Υπήρχαν λιγοστά τρόφιμα και περιορισμένες συνθήκες υγιεινής ή ιατρικής φροντίδας. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν από την πείνα, τις ανεξέλεγκτες ασθένειες, την έκθεση σε ακραίες θερμοκρασίες καθώς και από την εξάντληση ως αποτέλεσμα της καταναγκαστικής εργασίας. Οι Γερμανοί δολοφονούσαν επίσης τους φυλακισμένους Εβραίους με βάναυσους ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια, αυθαίρετους πυροβολισμούς και άλλες μορφές αυθαίρετης βίας. 

Οι Εβραίοι στα γκέτο προσπαθούσαν να διατηρήσουν μια αίσθηση της αξιοπρέπειας και της κοινότητας. Τα σχολεία, οι βιβλιοθήκες, οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας και τα θρησκευτικά ιδρύματα παρείχαν κάποιο βαθμό συνοχής μεταξύ των κατοίκων. Οι προσπάθειες καταγραφής της ζωής στα γκέτο, όπως το αρχείο Oneg Shabbat και η φωτογράφιση στα κρυφά, αποτελούν ισχυρά παραδείγματα πνευματικής αντίστασης. Σε πολλά γκέτο υπήρχαν επίσης υπόγεια κινήματα που οργάνωναν ένοπλη αντίσταση. Η πιο γνωστή είναι η εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας το 1943. 

Εκκαθάριση των γκέτο

Από το 1941-1942, οι Γερμανοί μαζί με τους συμμάχους και τους συνεργάτες τους άρχισαν να δολοφονούν μαζικά τους κατοίκους των γκέτο και να διαλύουν τις διοικητικές δομές των γκέτο. Αποκαλούσαν αυτή τη διαδικασία «εκκαθάριση». Ήταν μέρος της «Τελικής Λύσης για το Εβραϊκό Ζήτημα». Η πλειοψηφία των Εβραίων στα γκέτο δολοφονήθηκε είτε σε μαζικές εκτελέσεις σε κοντινά κέντρα εκτελέσεων είτε μετά από την απέλασή τους σε κέντρα εξόντωσης. Τα περισσότερα από τα κέντρα εξόντωσης βρίσκονταν σκόπιμα κοντά στα μεγάλα γκέτο της γερμανοκρατούμενης Πολωνίας ή σε εύκολα προσβάσιμες σιδηροδρομικές γραμμές. 

Ποιος ήταν υπεύθυνος για την υλοποίηση του Ολοκαυτώματος και της Τελικής Λύσης;

Οι υπεύθυνοι για την υλοποίηση του Ολοκαυτώματος και της «Τελικής Λύσης» ήταν πολλοί. 

Ως επικεφαλής της ναζιστικής κυβέρνησης, ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν αυτός που ενέπνευσε, διέταξε, ενέκρινε και υποστήριξε τη γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης. Ωστόσο, ο Χίτλερ δεν έδρασε μόνος του. Ούτε χάραξε ένα ακριβές σχέδιο για την υλοποίηση της Τελικής Λύσης. Άλλοι ηγέτες των Ναζί ήταν αυτοί που συντόνιζαν, σχεδίαζαν και υλοποιούσαν ευθέως τις μαζικές δολοφονίες. Μεταξύ αυτών ήταν ο Χέρμαν Γκέρινγκ, ο Χάινριχ Χίμλερ, ο Ράινχαρντ Χέιντριχ και ο Άντολφ Άιχμαν. 

Ωστόσο, εκατομμύρια Γερμανοί και άλλοι Ευρωπαίοι συμμετείχαν στο Ολοκαύτωμα. Χωρίς τη συμμετοχή τους, η γενοκτονία των Εβραίων στην Ευρώπη δε θα ήταν δυνατή. Οι ηγέτες των Ναζί βασίστηκαν σε γερμανικά κρατικά ιδρύματα και οργανώσεις, σε άλλες δυνάμεις του Άξονα, σε τοπικές γραφειοκρατικές υπηρεσίες και οργανισμούς, αλλά και σε ιδιώτες. 

Γερμανικά ιδρύματα, οργανισμοί και ιδιώτες

Φωτογραφία

Ο Αδόλφος Χίτλερ εκφωνεί λόγο σε μια συγκέντρωση των Ταγμάτων Εφόδου (SA) (Φωτογραφία)

Ο Αδόλφος Χίτλερ εκφωνεί λόγο σε μια συγκέντρωση των Ταγμάτων Εφόδου (SA). Dortmund, Γερμανία, 1933. 

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum, courtesy of William O. McWorkman

• Προβολή αρχειακού υλικού

Οι ηγέτες των Ναζί βασίστηκαν στη βοήθεια πολλών γερμανικών ιδρυμάτων και οργανώσεων για να πραγματοποιήσουν το Ολοκαύτωμα. Τα μέλη των ναζιστικών οργανώσεων υποκίνησαν και πραγματοποίησαν πολλές ενέργειες κατά των Εβραίων πριν και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτές οι οργανώσεις περιελάμβαναν το Ναζιστικό Κόμμα, τα Τάγματα Εφόδου (SA ή Brownshirts) και τα SS (Schutzstaffel, επίλεκτη φρουρά του γερμανικού κράτους, Μοίρα Ασφαλείας). Μόλις άρχισε ο πόλεμος, τα SS και οι συνεργάτες τους στην αστυνομία έγιναν ιδιαίτερα θανατηφόρα. Τα μέλη της Υπηρεσίας Ασφαλείας (Sicherheitsdienst ή SD), της Γκεστάπο, της Εγκληματολογικής Αστυνομίας (Kripo) και της Αστυνομίας Τάξης διαδραμάτισαν ιδιαίτερα ενεργό και θανατηφόρο ρόλο στις μαζικές δολοφονίες των Εβραίων της Ευρώπης. Άλλοι γερμανικοί οργανισμοί που συμμετείχαν στην υλοποίηση της Τελικής Λύσης ήταν: ο γερμανικός στρατός, οι εταιρείες των γερμανικών εθνικών σιδηροδρόμων και του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, η γερμανική δημόσια διοίκηση και το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, καθώς και οι γερμανικές επιχειρήσεις, οι ασφαλιστικές εταιρείες και οι τράπεζες. 

Όντας μέλη αυτών των θεσμών, αναρίθμητοι Γερμανοί στρατιώτες, αστυνομικοί, δημόσιοι λειτουργοί, δικηγόροι, δικαστές, επιχειρηματίες, μηχανικοί, γιατροί και νοσηλευτές επέλεξαν να εφαρμόσουν τις πολιτικές του καθεστώτος. Οι απλοί Γερμανοί πολίτες συμμετείχαν επίσης στο Ολοκαύτωμα με διάφορους τρόπους. Ορισμένοι Γερμανοί ζητωκραύγαζαν όταν οι Εβραίοι ξυλοκοπούνταν ή εξευτελίζονταν. Άλλοι κατήγγειλαν τους Εβραίους για ανυπακοή στους ρατσιστικούς νόμους και κανονισμούς. Πολλοί Γερμανοί αγόρασαν, έκλεψαν ή λεηλάτησαν τα υπάρχοντα και την περιουσία των Εβραίων γειτόνων τους. Η συμμετοχή αυτών των Γερμανών στο Ολοκαύτωμα υποκινήθηκε, μεταξύ άλλων, από τον άκριτο ενθουσιασμό, τις υπέρμετρες επαγγελματικές φιλοδοξίες, τον φόβο, την απληστία, την ιδιοτέλεια, τον αντισημιτισμό και τα πολιτικά ιδεώδη. 

Μη γερμανικές κυβερνήσεις και ιδρύματα

Η ναζιστική Γερμανία δε διέπραξε μόνη της το Ολοκαύτωμα. Βασίστηκε στη βοήθεια των συμμάχων και συνεργατών της. Σε αυτό το πλαίσιο, ο όρος «σύμμαχοι» αναφέρεται στις χώρες του Άξονα που συμμάχησαν επίσημα με τη ναζιστική Γερμανία. Ο όρος «συνεργάτες» αναφέρεται σε καθεστώτα και οργανώσεις που συνεργάστηκαν με τις γερμανικές αρχές με επίσημη ή ημιεπίσημη ιδιότητα. Στους συμμάχους και συνεργάτες της ναζιστικής Γερμανίας συμπεριλαμβάνονται:

• Οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις του Άξονα και άλλα συνεργαζόμενα καθεστώτα (όπως η Γαλλία του Βισύ). Οι κυβερνήσεις αυτές ψήφισαν τη δική τους αντισημιτική νομοθεσία και συνεργάστηκαν για την εξυπηρέτηση των γερμανικών στόχων.
• Οι υποστηριζόμενες από τη Γερμανία κατά τόπο γραφειοκρατίες, ιδίως οι τοπικές αστυνομικές δυνάμεις. Οι οργανώσεις αυτές βοήθησαν στη συγκέντρωση, την κράτηση και την απέλαση Εβραίων ακόμη και σε χώρες που δεν είχαν συμμαχήσει με τη Γερμανία, όπως η Ολλανδία.
• Τοπικές βοηθητικές μονάδες που αποτελούνταν από στρατιωτικούς και αστυνομικούς αξιωματούχους και από πολίτες. Αυτές οι υποστηριζόμενες από τους Γερμανούς μονάδες συμμετείχαν σε σφαγές Εβραίων στην ανατολική Ευρώπη (συχνά εθελοντικά). 

Οι όροι «σύμμαχοι» και «συνεργάτες» μπορούν επίσης να αναφέρονται σε άτομα που συνεργάστηκαν με αυτές τις κυβερνήσεις και τις οργανώσεις.

Ιδιώτες σε όλη την Ευρώπη 

Σε όλη την Ευρώπη, άτομα που δεν είχαν καμία κυβερνητική ή θεσμική σχέση και δε συμμετείχαν άμεσα στις δολοφονίες των Εβραίων, συνέβαλαν επίσης στο Ολοκαύτωμα. 

Ένα από τα πιο θανατηφόρα πράγματα που έκαναν οι γείτονες, οι γνωστοί, οι συνάδελφοι, ακόμα και οι φίλοι ήταν να καταγγέλλουν τους Εβραίους στις ναζιστικές γερμανικές αρχές. Ένας άγνωστος αριθμός ατόμων επέλεξε να το κάνει. Φανέρωναν κρυψώνες των Εβραίων, ξεσκέπαζαν ψεύτικες χριστιανικές ταυτότητες και πρόδιδαν με διάφορους άλλους τρόπους τους Εβραίους στους αξιωματούχους των Ναζί. Με τον τρόπο αυτό, προκάλεσαν το θάνατό τους. Τα κίνητρα αυτών των ατόμων ήταν ποικίλα: ο φόβος, η ιδιοτέλεια, η απληστία, η εκδίκηση, ο αντισημιτισμός, οι πολιτικές και ιδεολογικές τους πεποιθήσεις.

Υπήρξαν επίσης ιδιώτες που επωφελήθηκαν από το Ολοκαύτωμα. Μερικές φορές, μη Εβραίοι μετακόμιζαν σε σπίτια Εβραίων, καταλάμβαναν επιχειρήσεις που ανήκαν σε Εβραίους και έκλεβαν τα υπάρχοντα και τα τιμαλφή τους. Αυτό ήταν μέρος των γενικευμένων κλοπών και λεηλασιών που συνόδευσαν τη γενοκτονία. 

Πολύ συχνά, μεμονωμένα άτομα συνέβαλαν στο Ολοκαύτωμα με την αδράνεια και την αδιαφορία που επιδείκνυαν για τα δεινά των Εβραίων γειτόνων τους. Μερικές φορές, τα άτομα αυτά αποκαλούνται παθητικοί θεατές. 

Ποια ήταν τα άλλα θύματα των ναζιστικών διώξεων και των μαζικών δολοφονιών;

Το Ολοκαύτωμα αναφέρεται συγκεκριμένα στη συστηματική, κρατικά καθοδηγούμενη δίωξη και δολοφονία έξι εκατομμυρίων Εβραίων. Ωστόσο, υπήρχαν επίσης εκατομμύρια άλλα θύματα των ναζιστικών διώξεων και δολοφονιών. Στη δεκαετία του 1930, το καθεστώς στόχευσε διάφορους υποτιθέμενους εσωτερικούς εχθρούς της γερμανικής κοινωνίας. Καθώς οι Ναζί επέκτειναν την κυριαρχία τους κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εκατομμύρια άλλοι Ευρωπαίοι υπέστησαν επίσης τη ναζιστική βαρβαρότητα. 

Οι Ναζί κατηγοριοποίησαν τους Εβραίους ως τον πρωταρχικό τους «εχθρό». Ωστόσο, στοχοποίησαν και άλλες ομάδες ως απειλή για την υγεία, την ενότητα και την ασφάλεια του γερμανικού λαού. Η πρώτη ομάδα που στοχοποιήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς ήταν οι πολιτικοί αντίπαλοι. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονταν οι αξιωματούχοι και τα μέλη άλλων πολιτικών κομμάτων και οι συνδικαλιστές. Στους πολιτικούς αντιπάλους περιλαμβάνονταν επίσης άτομα που θεωρήθηκαν ύποπτα ότι διαφωνούσαν ή επέκριναν το ναζιστικό καθεστώς. Οι πολιτικοί εχθροί ήταν οι πρώτοι που φυλακίστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά φυλακίστηκαν επίσης σε φυλακές και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Συλλαμβάνονταν επειδή αρνούνταν να ορκιστούν πίστη στην κυβέρνηση ή να υπηρετήσουν στον γερμανικό στρατό.

Το ναζιστικό καθεστώς έθετε επίσης στο στόχαστρο Γερμανούς, που οι δραστηριότητές τους θεωρούνταν επιβλαβείς για τη γερμανική κοινωνία. Σε αυτούς συγκαταλέγονταν άνδρες που κατηγορήθηκαν για ομοφυλοφιλία, άτομα που κατηγορήθηκαν ως κατ' επάγγελμα ή κατ' εξακολούθηση εγκληματίες, καθώς και οι αποκαλούμενοι αντικοινωνικοί (όπως άνθρωποι που χαρακτηρίζονταν ως άστεγοι, ζητιάνοι, πόρνες, προαγωγοί και αλκοολικοί). Δεκάδες χιλιάδες από αυτά τα θύματα φυλακίστηκαν σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το καθεστώς στείρωσε επίσης με τη βία και καταδίωξε τους Αφρογερμανούς. 

Τα άτομα με αναπηρία αποτέλεσαν επίσης θύματα του ναζιστικού καθεστώτος. Πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανοί που θεωρούνταν ότι είχαν υποτιθέμενες κληρονομικές παθολογίες, στειρώνονταν με τη βία. Μόλις άρχισε ο πόλεμος, η ναζιστική πολιτική εντατικοποιήθηκε. Τα άτομα με αναπηρία, κυρίως εκείνα που ζούσαν σε ιδρύματα, θεωρούνταν τόσο γενετικό όσο και οικονομικό βάρος για τη Γερμανία. Αυτοί οι άνθρωποι στοχοποιήθηκαν για να δολοφονηθούν στο αποκαλούμενο Πρόγραμμα Ευθανασίας.

Το ναζιστικό καθεστώς υιοθέτησε ακραία μέτρα κατά των ομάδων που θεωρούνταν ότι ήταν φυλετικοί, πολιτισμικοί ή ιδεολογικοί εχθροί. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν οι Ρομά (Τσιγγάνοι), οι Πολωνοί (ιδίως η πολωνική διανόηση και ελίτ), οι Σοβιετικοί αξιωματούχοι και οι Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου. Οι Ναζί διέπραξαν μαζικές δολοφονίες εναντίον αυτών των ομάδων.

Πώς τελείωσε το Ολοκαύτωμα; 

Χάρτης

Ήττα της ναζιστικής Γερμανίας, 1942-1945 (Χάρτης)

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum

Το Ολοκαύτωμα έληξε τον Μάιο του 1945, όταν οι μεγάλες Συμμαχικές Δυνάμεις (Μεγάλη Βρετανία, Ηνωμένες Πολιτείες και Σοβιετική Ένωση) νίκησαν τη ναζιστική Γερμανία στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθώς οι Συμμαχικές Δυνάμεις προέλαυναν στην Ευρώπη με μια σειρά επιθέσεων, καταλάμβαναν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εκεί απελευθέρωσαν τους επιζώντες αιχμαλώτους, πολλοί από τους οποίους ήταν Εβραίοι. Οι Σύμμαχοι συνάντησαν επίσης και απελευθέρωσαν τους επιζώντες από τις αποκαλούμενες πορείες θανάτου. Αυτές οι αναγκαστικές πορείες αποτελούνταν από ομάδες Εβραίων και μη Εβραίων κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα οποία εκκενώνονταν και οι κρατούμενοι εξαναγκάζονταν σε πεζοπορία υπό τη φύλαξη των SS. 

Αλλά η απελευθέρωση δεν έφερε το τέλος. Πολλοί επιζώντες του Ολοκαυτώματος συνέχισαν να αντιμετωπίζουν απειλές βίαιου αντισημιτισμού και εκτοπισμών καθώς προσπαθούσαν να χτίσουν μια νέα ζωή. Πολλοί είχαν χάσει μέλη της οικογένειάς τους, ενώ άλλοι έψαχναν για χρόνια να εντοπίσουν τους γονείς τους, τα παιδιά τους και τα αδέλφια τους που αγνοούνταν.

Πώς κάποιοι Εβραίοι επέζησαν από το Ολοκαύτωμα; 

Παρά τις προσπάθειες της ναζιστικής Γερμανίας να δολοφονήσει όλους τους Εβραίους της Ευρώπης, ορισμένοι Εβραίοι επέζησαν του Ολοκαυτώματος. Η επιβίωση είχε διάφορες μορφές. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, η επιβίωση ήταν δυνατή μόνο χάρη ενός εξαιρετικού συνδυασμού συγκυριών, επιλογών, βοήθειας από άλλους (Εβραίους και μη) και καθαρής τύχης. 

Επιβίωση εκτός της γερμανοκρατούμενης Ευρώπης 

Ορισμένοι Εβραίοι επέζησαν από το Ολοκαύτωμα δραπετεύοντας από την γερμανοκρατούμενη Ευρώπη. Πριν από την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι μετανάστευσαν από τη ναζιστική Γερμανία παρά τα σημαντικά εμπόδια στη μετανάστευση. Όσοι μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία και άλλες περιοχές, που παρέμειναν εκτός γερμανικού ελέγχου, ήταν ασφαλείς από τη ναζιστική βία. Ακόμη και μετά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κάποιοι Εβραίοι κατάφεραν να διαφύγουν από τη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη. Για παράδειγμα, περίπου 200.000 Πολωνοί Εβραίοι διέφυγαν από τη γερμανική κατοχή της Πολωνίας. Αυτοί οι Εβραίοι επέζησαν από τον πόλεμο κάτω από σκληρές συνθήκες, αφού οι σοβιετικές αρχές τούς απέλασαν ανατολικότερα, προς το εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης.

Επιβίωση στη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη

Ένας μικρότερος αριθμός Εβραίων επέζησε εντός της γερμανοκρατούμενης Ευρώπης. Η επιβίωσή τους στηριζόταν συχνά στην αρωγή και συμπαράσταση διασωστών. Οι προσπάθειες διάσωσης είχαν πολλές μορφές: από μεμονωμένες ατομικές ενέργειες μέχρι οργανωμένα δίκτυα διαφόρων μεγεθών. Σε όλη την Ευρώπη, υπήρχαν μη Εβραίοι που διακινδύνεψαν σοβαρά για να βοηθήσουν τους Εβραίους γείτονες, φίλους τους αλλά και αγνώστους να επιβιώσουν. Για παράδειγμα, βρήκαν κρυψώνες για τους Εβραίους, τους προμήθευσαν με πλαστά έγγραφα που πρόσφεραν την προστασία της χριστιανικής ταυτότητας, ή τους παρείχαν τρόφιμα και προμήθειες. Άλλοι Εβραίοι επιβίωσαν ως μέλη αντάρτικων αντιστασιακών κινημάτων. Τέλος, ορισμένοι Εβραίοι κατάφεραν, παρά τις ελάχιστες πιθανότητες, να επιβιώσουν από τον εγκλεισμό τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα γκέτο, ακόμη και στα κέντρα εξόντωσης. 

Η επόμενη μέρα

Φωτογραφία

Παιδιά στο στρατόπεδο υποδοχής προσφύγων Bad Reichenhall. (Φωτογραφία)

Παιδιά στο στρατόπεδο υποδοχής προσφύγων Bad Reichenhall. Γερμανία, 1945.

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum, courtesy of George Kadish/Zvi Kadushin

• Προβολή αρχειακού υλικού

Παρόλο που το Ολοκαύτωμα τελείωσε με τον πόλεμο, η κληρονομιά του τρόμου και της γενοκτονίας συνεχίστηκε. Μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έξι εκατομμύρια Εβραίοι και εκατομμύρια άλλοι ήταν νεκροί. Η ναζιστική Γερμανία και οι σύμμαχοι και συνεργάτες της είχαν καταρρακώσει ή καταστρέψει εντελώς χιλιάδες εβραϊκές κοινότητες σε όλη την Ευρώπη. 

Στον απόηχο του Ολοκαυτώματος, όσοι Εβραίοι επέζησαν ήρθαν συχνά αντιμέτωποι με την τραυματική πραγματικότητα της απώλειας ολόκληρων των οικογενειών και των κοινοτήτων τους. Ορισμένοι μπόρεσαν να επιστρέψουν στο σπίτι τους και επέλεξαν να ξαναχτίσουν τη ζωή τους στην Ευρώπη. Πολλοί άλλοι φοβήθηκαν να το κάνουν, λόγω της μεταπολεμικής βίας και του αντισημιτισμού. Κατά την άμεση μεταπολεμική περίοδο, όσοι δεν μπόρεσαν ή δεν ήθελαν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους κατέληξαν συχνά σε στρατόπεδα εκτοπισμένων. Εκεί, πολλοί έπρεπε να περιμένουν χρόνια μέχρι να μπορέσουν να μεταναστεύσουν σε μια νέα πατρίδα.

Στον απόηχο του Ολοκαυτώματος, ο κόσμος αγωνίστηκε να συμφιλιωθεί με τη φρίκη της γενοκτονίας, να κρατήσει στη μνήμη του τα θύματα και να καταστήσει τους αυτουργούς υπεύθυνους. Αυτές οι σημαντικές προσπάθειες συνεχίζονται.